Жавоблар ўзбекистон тарихининг фан сифатидаги ўрни

118.Темурийлар ҳокимиятининг инқирозга юз тутиши, унинг сабаблари. Амир Темурнинг 1405 йининг 18 февралида вафот этганлиги билан темурий шахзодалар уртасидпа тож-тахт талашиб узаро курашлар авж олди. Бу хол юрт тинчлиги, фукаро осойишталигининг бузилиши, мамлакат парокандалигининг кучайишига олиб келди. Бир неча йил тухтовсиз давом этган бундай самарасиз уруш-низолар натижаси уларок, бир канча темурий шахзодалар, шу жумладан, валиахд Пирмухаммад интиком топди, кудратли салтанат ларзага келди ва у парчаланиш сари юз тутди. Амир Темур вафотидан сунг тожу-тахт учун давом этган 5 йиллик уруш якун топиб, 1409 йилнинг бахорида Шохрух Мовароуннахрни тулик эгаллаб, уни угли Улугбекка топширади. 1428 йилда Абулхайрхон бошчилигида Дашти Кипчокдаги узбеклар давлати билан куп бор тукнашувларга тугри келди. Бунинг окиюатида Мовароуннахрнинг парчаланиш ва заифлашиш жараёни юз берди. Таркокликнинг кучайиши ва хокимликка даъвогарларнинг узаро тухтовсиз урушлари шайбонийларнинг Туркистонга хужуми учун зарур шарт-шароитлар яратди. Шайбонийхон ХУ аср охирларида Туркистонга бир неча бор юришлар килиб Утрор, Саброн, Ясси шахарларини босиб олди. Шайбонийхон Бобурни енгиб, 1503 йилда Сирдарёнинг юкори окимига караб юрди ва Тошкент, Шохрухия, 1504 йилда эса Фаргонани ишгол килди. Шу тарика Шайбонийхон Туркистоннинг катта кисмини эгаллаб, Самаркандни узига пойтахт килиб олди.
119 Муҳаммад Шайбонийхоннинг Мовароуннаҳрга юришлари ва Шайбонийлар сулоласи ҳокимиятининг ўрнатилиши.XV асрнинг 80-йилларига келиб Абулхайрхоннинг набираси Будоқ султоннинг ўғли муҳаммад Шайбонийхон бобосининг давлатини қайта тиклаб шайбонийлар сулоласига асос солапди. Муҳаммад Шайбонийхон буюк давлат тузиш фаолиятини дастлаб лашкар тўплаш ва ёлланма қўшин лашкарбошиси сифатида Темурийларга хизмат қилишдан бошлади. Шайбонийхон ёлланма қўшин даражасидан хон даражасига кўтарилган. 1487-1488 йилларда Ўтрор, Сайрам, Ясси (Туркистон) Сиғноқ шаҳарларини босиб олиб ўз ҳукмронлигини Дашти Қипчоқда мустаҳкамлаган Шайбонийхон 1599 йилдан Мавороуннаҳрни эгаллашга жиддий киришди. У ердаги асочсий рақўиби Бобурдан 1501-йилда Самарқандни тортиб олган Шайбонийхон 1503-йилда Тошкентни, 1504-йилда Фарғонани, 1505-йил Хоразмни 10 ойлик қамалдан сўнг босиб олади. Натижада Дашти Қипчоқ, Хоразм, Мовароуннаҳр, Хуросонни бирлаштирган Шайбонийхон Машҳад ва Тус шаҳарларини эгаллаб Эронда шоҳ Исмоил Сафавий асос солганг Сафавийлар давлатига хавф сола бошлайди. Мавороуннаҳрда Шайбонийлар сулоласи 1500 йилдан 1601 йилга қадар ҳукмронлик қилади. Шайбонийхон Темурийлар давлатидаги парокандалик вазиятидан фойдаланиб 1499-1509 йилларда олиб борган ҳарбий юришлар натижасида бирлаштиради. Шайбонийхон Мавроуннаҳр, Хоразм, ва Хуросонни ягана давлат Шайбонийлар давлатига бирлаштиради Шайбонийхоннинг вафотидан сўнг унинг ворисларит ҳукмронлик қила бошлайди.