Javoblar tasnifi g‘aroyib tun

0 
– Javob mavjud emas 
Savolga javob berishning imkoniyati yo
‘q edi (chop etishda xatolik, sahifa o‘tkazib 
yuborilgan yoki boshqalar). 
Belgilangan joyda javob qayd etilmagan. 

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR
1 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 1 - VAZIFA 
1.
Quyon ko‘proq nimadan qo‘rqar edi?
Javob:
1.С 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 2 - VAZIFA 
2.
Yerning qattiq silkinishiga nima sabab bo‘ldi?
Javob:
2.B 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 3 - VAZIFA 
3. Quyon: “Zilzila!” - deb baqirgandan keyin voqealar juda tez sodir 
bo‘ldi. Buni tasdiqlovchi ikkita so‘zni matndan toping va yozing. 
Maqsad:
Badiiy adabiyotni o‘qish tajribasini oshirish. 
Faoliyat:
Matn elementlari va til ma’nosini baholash va tahlil qilish.
To‘liq tushunish - 2 ball
Javoblarda hikoyalardagi hodisalarning avj olish tezligini yetkazib berish uchun 
foydalanilgan maxsus til usulining to‘liq tushunchasi namoyish etilmoqda.
Javob mazmuni: 
Javoblarda quyida keltirilgan so‘zlardan xohlagan IKKITASI beriladi. 
Qisman tushunish – 1 ball
Javoblarda hikoyalardagi hodisalarning avj olish tezligini yetkazib berish uchun 
foydalanilgan maxsus til usulining qisman tushunchasi namoyish etilmoqda. 
Javoblar mazmuni:
Javoblarda quyida keltirilgan so‘zlardan BITTASI beriladi
Noto‘g‘
ri 
tushunish – 0 ball 
Javoblarda hikoyalardagi hodisalarning avj olish tezligini yetkazib berish uchun 
foydalanilgan maxsus til usulining tushunmasligi namoyish etiladi. 
Javob mazmuni:
Javoblarda quyida keltirilgan so‘zlardan HECH BIRI berilmaydi. 
4-sinf o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini baholash bo‘yicha o‘tkaziladigan 
PIRLS xalqaro tadqiqotiga tayyorgarlik ko‘rish uchun 4-mashq daftarining 
BAHOLASH MEZONI

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 
2 
Matnda hodisalarning juda tez rivojlanganligini bildirish uchun foydalanilgan 
so‘zlar. 
Tekshiruvchilar uchun: 
Agar o‘quvchi to‘liq gapni ko‘chirib bergan holda, gap 
tarkibida matnga mos keluvchi so‘z bo‘lsa, javob qabul qilinadi.
Ko‘chirib yozishda kichik xatolar hisobga olinmaydi, qachonki, so‘zlarning ma’nosini 
o‘zgartirmasa. 
Hikoyaning boshida keltirilgan vaziyatga (qachon quyon birinchi bor “ZILZILA” deb 
baqirdi) e’tibor bering. Shundan kelib chiqqan holda “tez” va “behosdan” so‘zlari 
hikoyaning oxirida keltirilsa, to‘g‘ri deb qabul qilinmaydi. 
qochib ketdi 
axmoqlarcha 
nafas olishi qiyinlashib 
qochinglar! 
o‘yladi 
oyoq tovushi eshitildi 
tezlashing 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 4 - VAZIFA 
4.
Sher quyondan qayerga olib borishni so‘radi? 
Maqsad:
Badiiy adabiyotni o‘qish tajribasini oshirish. 
Faoliyat: 
Yaqqol ko‘rinishda berilgan ma’lumotlarni topish. 
Javob qabul qilinadi – 1 ball
Javoblarda sher quyondan o‘zini aniq qayerga olib borishi ko‘rsatiladi. 
Javob mazmuni
Javobda ushbu daxshatli hodisa (zilzila) qaysi joyda bo‘lganligini sher quyondan 
ko‘rsatishni so‘ralganligini keltirish mumkin.
Misollar: 
- Bu daxshatli falokat yuzaga kelgan joy.
- U quyondan zilzila boshlangan joyga olib borishni so‘radi 
Yoki javobda sher quyondan, zilzila bo‘ldi deb o‘ylagan joyni ko‘rsatishni so‘rashi 
mumkin. Bunda zilzila emas degan xatti-harakat haqida gap ketmoqda. 
Misollar: 
- Quyon zilzila bo‘ldi deb o‘ylagan joy 
- Olma tushgan joyga 
Yoki javobda o‘quvchi sher quyondan uni uyiga olib borishni iltimos qildi (quyonning 
uyiga). Chunki, quyon aynan o‘sha joyda daxshatli shovqinlar eshitganligi haqida xabar 
beradi. 
Misollar: 
- Quyonning uyiga 
Javob qabul qilinmaydi – 0 ball
Javobda sher quyondan olib borilgan joy aniq ko‘rsatilmaydi. 
Javob mazmuni
Javobda sher quyondan zilzila bo‘lgan joyni yoki quyon zilzila bo‘ldi degan joyni 
ko‘rsatishi so‘ralgani haqida aytilmaydi. 
Javobda noma’lum va mos kelmaydigan ma’lumot beriladi. 
Misollar: 
- U daryoga borishni xohladi. 

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 
3 
- Tog‘ cho‘qqisiga 
Javob yo‘q – 0 ball
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi - (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa….). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 5 – VAZIFA 
5. Nima uchun sher olmani yerga tashladi? 
Javob:
5.C 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 6 – VAZIFA 
6. Sher olmani yerga tashlaganidan keyin quyon o‘zini qanday his qildi? 
Javob:
6.C 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 7 – VAZIFA 
7. Ertak oxirida sher, quyonni qanday qilib ruhiyatini ko‘tarishga harakat 
qilganini ikki xil ko‘rinishda yozing. 
Maqsad:
Badiiy adabiyot o‘qish tajribasini oshirish. 
Faoliyat:
Xulosalar ketma-ketligi.
To‘liq tushunish – 2 ball.
Javoblarda matn mazmunini to‘liq tushunish namoyon etiladi. O‘quvchi matnda sher 
quyonning kayfiyatini ko‘tarish uchun keltirgan ikkita dalilini topadi. 
Javob mazmuni:
Javoblarda quyida keltirilgan IKKITA usul yoritiladi.
Qisman tushunish – 1 ball
Javoblarda matn mazmunini qisman tushunish namoyon etiladi. O‘quvchi matndan 
ma’lum bir ma’lumotni topib ushbu ma’lumot asosida sher qanday qilib quyonning 
kayfiyatni ko‘tarishga harakat qilgan usullarni aniqlaydi. 
Javob mazmuni:
Javoblarda quyida keltirilgan so‘zlardan BITTASI beriladi.
Noto‘g‘
ri 
tushunish – 0 ball 
Javoblarda sher quyonning kayfiyatini ko‘tarishga bo‘lgan harakatini tushunmaslik 
beriladi. 
Javob mazmuni:
Javoblarda quyida keltirilgan so‘zlardan HECH BIRI berilmaydi.
Misollar: 

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 
4 
- U quyonga mehribon edi. 
- U quyohga tinchlanishini aytdi
. 
Javob yo‘q – 0 ball 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi - (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa….). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 
Tekshiruvchilar uchun: 
O‘quvchilar matnni o‘zgartirib, qayta yozishi mumkin. 
Quyida keltirilgan ikkita usuldan har xil ko‘rinish hisobga olinadi. 
Sher mehribonlik bilan jilmaydi. 
U quyonga “xavotir olma!” dedi. 
U quyonga o‘zi ham ba’zida shunday qo‘rqib turishini aytdi. 
Unga zilzila qanday bo‘lganini ko‘rsatdi. 
Qo‘rqmasligi kerakligini aytdi. 
Uni “mening kichik birodarim” deb atadi. 
O‘zini axmoq deb his qilmaslik uchun harakat qiladi. 
Sher kulib yubordi (sherning bu harakati quyonning qo‘rquvini kamaytirish uchun 
urunish desa bo‘ladi). 
Sher vazmin edi. (bu sher harakatlarining aqlli ko‘rinishi). 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 8 – VAZIFA 
8. 
Siz nima deb o‘ylaysiz, sherga quyon yoqdimi? Ertakda bu haqda nima 
deyilgan? 
Maqsad:
Badiiy adabiyot o‘qish tajribasini oshirish 
Faoliyat:
Ma’lumotlar yig‘ish va talqin qilish. 
Javob qabul qilinadi -1 ball. 
Javoblarda sherning quyonga bo‘lgan munosabatini ko‘rsatuvchi matndan olingan 
ma’lumot keltiriladi. 
Javob mazmuni; 
Javobda o‘quvchi sherning quyonga bo‘lgan munosabati haqida fikr bildiradi. 
(o‘quvchi salbiy va ijobiy munosabat deb tahmin qilishi mumkin). Hodisalarning 
yoritilishi yoki matndan olingan ma’lumotlar o‘quvchining matn asosida qilgan hulosasi 
asosida tasdiqlanadi. 
Misollar: 
- Ha u unga yoqardi. Unga bu haqiqiy zilzila emasligini ko‘rsatdi. 
- Yo‘q. O‘ylaymanki, sher quyonni axmoq deb hisobladi. Chunki, u buni zilzila deb 
o‘yladi. 
- Ha. U quyonga hikoyaning yakunida juda mehribon edi. 
Javob qabul qilinmaydi – 0 ball. 
Javoblarda sherning quyonga bo‘lgan munosabatini ko‘rsatuvchi matndan olingan 
ma’lumot keltirilmaydi. 
Javob mazmuni

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 
5 
Javobda sherning quyonga bo‘lgan munosabati haqida fikr bo‘lishi mumkin. Ammo bu 
matndan olingan ma’lumot bilan tasdiqlanmaydi. Fikr noto‘g‘ri yoki mos kelmaydigan 
ma’lumot bilan tushuntiriladi. 
Misollar: 
-Men bunday deb o‘ylamayman. Ular turli xildagi hayvonlar 
-Chunki, u ham quyon bilan yugurib ketdi. 
Javob yo‘q – 0 ball 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi - (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa….). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 9 – VAZIFA 
9. Ertak davomida quyonning his-tuyg‘ulari qanday o‘zgargan edi? 
Ertak boshida quyon
1_____________ni___his_qildi_________________________________________ 
chunki_____________________________________________________________ 
Ertak oxirida quyon
1_____________ni___his_qildi_________________________________________ 
chunki_____________________________________________________________ 
Maqsad:
Badiiy adabiyot o‘qish tajribasini oshirish 
Faoliyat:
Ma’lumot yig‘indisi va talqin qilish 
To‘liq tushunish – 2 ball 
Javoblarda matn mazmunini to‘liq tushunish namoyon etiladi. Hikoya davomida 
quyonning hissiyotlarini qanday o‘zgarganini talqin qilish uchun kerak bo‘lgan 
ma’lumotlar matnning turli qismlaridan olingan. 
Javob mazmuni:
Javobda hikoyaning boshi va oxirida quyonning hissiyotlarini yoritilishi va ularni 
tushuntirish berilgan. (Pastdagi jadvalga qarang) 
Qisman tushunish – 1 ball 
Javoblarda matn mazmunini hikoyaning faqat bir bo‘limidagi quyonning hissiyotlarini 
talqin qilish qisman tushunish namoyon etiladi.
Javob mazmuni:
Javobda quyonning hikoya boshida yoki oxirida boshidan kechgan hissiyotlariga 
tushuntirish beriladi (Pastdagi jadvalga qarang) 
O‘quvchi hikoyaning boshqa bo‘limida berilgan quyonning hissiyotlarini ham yoritishi 
mumkin, lekin mos ravishda unga tushuntirish berilmaydi. 
Noto‘g‘
ri tushunish – 0 ball
Javoblarda hissiyotlarni tushunmaslik namoyish etiladi. 
Javob mazmuni:
Javobda hikoyaning boshida va oxirida ham hissiyotlarni yoritish va tushuntirish 
berilmaydi. (Pastdagi jadvalga qarang)

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 
6 
Hissiyotlar faqatgina hikoyaning bir yoki ikkita bo‘limigagina mos unga mos 
kelmaydigan tushuntirishlarsiz yoritish mumkin. Javobda yuzaki yoki noto‘g‘ri 
tushuntirish bo‘lishi mumkin. 
Javob yo‘q – 0 ball 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi - (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa...). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 
Quyonning hissiyotlari va uni tushuntirish namunalari. 
Tekshiruvchilar uchun: 
O‘quvchilar quyonning hissiyotlarini to‘liq yoki noaniq 
yoritishi mumkin. Agar tushuntirishda hissiyotlar yoritilsa, yoki mos ravishda matn 
bilan tasdiqlansa, u holatda ikkala javob ham qabul qilinadi. 
(hissiyot va uni tushuntirish) 
Hikoyaning boshida 
Javobda 
quyonning 
quyudagi 
hissiyotlari yoritilishi mumkin. 
U qo‘rquv, havotirni his qildi. 
Tushuntirish namunasi 
- Chunki u zilzila boshlanmoqda deb 
o‘ylaydi. 
- U zilzilani his qildi. 
- Chunki u o‘ziga nima bo‘lishini 
bilmas edi. 
Hikoyaning oxirida 
Javobda 
quyonning 
quyidagi 
hissiyotlari yoritilishi mumkin. 
U o‘zini xotirjam yoki ahmoq deb his 
qildi.
Tushuntirish namunasi 
- Chunki u zilzila emasligini tushundi. 
- Chunki sher uni tinchlantirdi. 
- Chunki u arzimagan narsa uchun 
shuncha notinchlik keltirdi. 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 10 – VAZIFA 
10. Siz sher va quyon haqida ularning ertakda tasvirlangan harakatlaridan 
bilib oldingiz. Sherning xatti-harakati, quyonning xatti-harakatlaridan 
qanday farq qilganini yozing. Buni tasdiqlovchi har birining harakatlaridan 
namunalar keltiring. 
Maqsad: 
Badiiy adabiyot o‘qish tajribasini oshirish 
Faoliyat:
Ma’lumot yig‘indisi va talqin qilish 
Chuqur to‘g‘ri tushunish – 3 ball.
Javoblarda hikoyaning bosh qahramonlarining xatti-harakatlarini matn mazmunini
umumiylashtirish orqali matn mazmunini to‘liq tushunish namoyish etiladi.
Javob mazmuni:
Sher hikoya qahramoni (quyon hikoya qahramoni) quyondan farq qilish tushunchasi 
beriladi. O‘quvchilar qahramonlarning xatti-harakatlarini tasdiqlovchi bir-biriga 
qarama-qarshi bo‘lgan fe’l – atvor qirralarini yoritadi. 
Misollar: 
-
Quyon nima bo‘lgani to‘g‘risida o‘ylab ko‘rmadi. Zarb ovozini eshitgach hech 
narsaga qaramay birdaniga qochishga tushdi, Sher esa fikr yuritib, quyonni nima 
shu darajada qo‘rqitib, gumburlagan narsani borib ko‘rib kelishga majbur qildi.

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 
7 
-
Quyon har doim hamma narsadan qo‘rqadi. U har qanday tovushdan 
qo‘rqqanida sakraydi. Sher bo‘lsa qo‘rqmaydi. U bu haqiqatdan ham zilzila 
ekanini ko‘rmoqchi bo‘ldi. 
Yoki javob qahramonlar o‘rtasidagi umumiy farqni 
o‘z ichiga oladi. Aniq hatti-harakatlar to‘g‘risida misollar keltiradi.
Xavf tug‘ilganda ular har xil yo‘l tutishadi. Shovqinni eshitgach, quyon qochadi. Sher 
bo‘lsa bu shovqinni qayerdan kelayotganini tekshiradi. 
To‘liq tushunish – 2 ball 
Javoblarda matn mazmunini to‘liq, aniq tushunish namoyish etiladi. 
Javob mazmuni:
Javobda quyonning (ertak qahramoni) sherdan farqi keltiriladi, ammo buni tasdiqlash 
uchun faqat bitta qahramon xatti-harakati misollarda umuman keltirilmaydi. 
Misollar: 
- Sher mard, quyon asabiy. Sher zilzilani ko‘rishga bordi. 
- Quyon har doim zilzila bo‘lishdan qo‘rqar edi. 
- Sher tushunadigan va dono edi. 
- Sher zilziladan qo‘rqmaydi. Sher olmani tushirib yuborganda qo‘rqmadi. 
- Quyon qo‘rqoq, ular har xil, chunki, sher kuchli va jasur. Quyon esa bezovta va 
besaranjom. 
- Quyon zilziladan qo‘rqadi, sher esa yo‘q. 
- Men ularni har xil deb o‘ylayman, chunki quyon har doim bezovta. Sher bo‘lsa
nimadir qilishdan oldin bo‘lib o‘tgan ishlarni tekshiradi. 
Yoki javobda har bir qahramon tarafdan qilingan xatti-harakat yoritiladi, lekin ikkala 
qahramonning ham umumiy fe’l – atvori yoritiladi. 
-Quyonning sherdan farqi zilzila bo‘ladi deb xavotirda ekanligi. Sher esa aksincha 
zilzila emas deb tushunganida. 
Qisman
tushunish – 1 ball
Javoblarda qahramonlarning fe’l-atvorlarini qisman tushunish namoyon etiladi. 
Javob mazmuni: 
Javobda faqatgina bitta qahramonning fe’l-atvori keltirilgan. 
Misollar: 
- Quyon qochib ketdi, chunki u zilzila bo‘ldi deb o‘yladi. 
- Sher zilzila bo‘lgan joyni ko‘rishga bordi. 
- Quyon qo‘rqoq edi. 
- Sher dono va vazmin. 
Noto‘g‘ri tushunish – 0 ball 
Javoblarda qahramonlarning fe’l-atvorlari noto‘g‘ri ko‘rsatiladi 
Javob mazmuni 
Javobda qahramonlarning fe’l-atvorlari noto‘g‘ri berilishi mumkin yoki biriga boshqa 
ko‘rsatilgan. 
- Sher quyondan kata. 
- Quyon jasur. 
Javob yo‘q – 0 ball 

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 
8 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi- (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa…). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 
Quyonning hissiyotlari va uni tushuntirish namunalari. 
Tekshiruvchilar uchun: 
O‘quvchilar quyonning hissiyotlarini to‘liq yoki noaniq 
yoritishi mumkin. Agar tushuntirishda hissiyotlar yoritilsa, yoki mos ravishda matn 
bilan tasdiqlansa, u holatda ikkala javob ham qabul qilinadi. 
(hissiyot va uni yushuntirish) 
Hikoyaning boshida 
Javobda quyonning quyudagi 
hissiyotlari yoritilishi mumkin. 
U qo‘rquv, havotir his qildi. 
Tushuntirish namunasi 
- Chunki, u zilzila boshlanyapti deb 
o‘ylaydi. 
- U zilzilani his qildi. 
- Chunki, u o‘ziga nima bo‘lishini 
bilmas edi. 
Hikoyaning oxirida 
Javobda quyonning quyidagi 
hissiyotlari yoritilishi mumkin. 
U o‘zini xotirjam yoki ahmoq deb his 
qildi.
Tushuntirish namunasi 
- Chunki, u zilzila emasligini tushundi. 
- Chunki, sher uni tinchlantirdi. 
- Chunki, u arzimagan narsa uchun 
shuncha notinchlik keltirdi. 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 10 – VAZIFA 
(DAVOMI) 
Qisman tushunish – 1 ball 
Javoblarda qahramonlarning fe’l-atvorlarini qisman tushunish namoyon etiladi. 
Javob mazmuni: 
Javobda faqatgina bitta qahramonning fe’l-atvori_____ 
Misollar: 
- 
Quyon qochib ketdi, chunki u zilzila bo‘ldi deb o‘yladi. 
- Sher qayerda zilzila bo‘lganini ko‘rgani bordi. 
- Quyon o‘zini qo‘rqoqlardek tutdi. 
- Sher dono. 
Noto‘g‘ri tushuncha – 0 ball 
Javoblarda qahramonlarning fe’l-atvorlarini noro‘g‘ri tushunish_____ beriladi. 
Javob mazmuni: 
Javoblarda qahramonlarning fe’l-atvorlarini noto‘g‘ri 
Javob yo‘q – 0 ball 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi - (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa….). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 
9 
QUYON ZILZILA HAQIDA OGOHLANTIRMOQDA, 11 – VAZIFA 
11. Ushbu ertakning asosiy g‘oyasi nima?
Javob: 
11.B
ULKAN TISH SIRI, 1 – VAZIFA 
1.
Toshga aylangan topilmalar nima? 
Javob: 
1.
C 
ULKAN TISH SIRI, 2 – VAZIFA 
2.
O‘qiganlaringizga asoslanib, nima uchun o‘tmishda odamlar ulkan 
hayvonlarning borligiga ishonishganligini tushuntirib bering?
Maqsad: 
Ma’lumotni o‘zlashtirish va undan foydalanish. 
Jarayon: 
Matnda keltirilgan dalillarga asoslanib, to‘g‘ri xulosalarni 
shakllantirish. 
Javob qabul qilinadi – 1 ball 
Javobda odamlar o‘tmishda katta
suyaklar, skeletlar, toshga aylangan suyaklarni 
topganlari uchun ulkan hayvonlarning borligiga ishonganliklari ifodalanadi. 
E’TIBOR BERING: ba’zi o‘quvchilar “ulkan” so‘zini “katta” yoki “gigant” kabi 
ma’nodosh so‘zlar yordamida ifodalashi mumkin. Bunday javoblar ma’no jihatidan 
to‘g‘ri kelsa qabul qilinadi. 
Misollar: 
-
Topilgan suyaklar ular taniydigan hayvonlarga tegishli bo‘lishi uchun juda 
ham kattalik qilar edi.
-
Ular eng katta begemotga tegishli bo‘lishi uchun ham kattalik qiladigan 
bahaybat suyaklarni topishgan. 
-
Ular juda yirik suyaklarni topdilar. 
Suyaklar shunday katta ediki, ular ulkan mavjudotlarga tegishli bo‘lishi kerak edi. 
Javob qabul qilinmaydi – 0 ball
Javobda odamlar o‘tmishda katta
suyaklar, skeletlar, toshga aylangan 
suyaklarni topganlari uchun ulkan mavjudotlarga ishonganliklari 
ifodalanmaydi. 
Misol: 
-
Bahaybat mavjudotlar, haqiqatan ham, juda katta. 

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 10 
-
Ular ulkan suyaklarni topdilar. (E’TIBOR BERING bu holda “ulkan” noaniq 
ekanligini unutmang). 
-
Ular ulkan hayvonlarga tegishli suyaklarni topgan edilar. 
-
Ular dinozavr suyaklarini topgan edilar. 
-
Ular bahaybat suyaklar topgan edilar. 
-
Javob yo‘q – 0 ball 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi- (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa...). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 
ULKAN TISH SIRI, 3 – VAZIFA 
3.
Bernard Palissi suyak qoldiqlarini qayerdan topgan edi? 
Javob: 
3.B
ULKAN TISH SIRI, 4 – VAZIFA 
4.
Bernard Palissining yangi g‘oyasi nima edi? 
Maqsad: 
Ma’lumotni o‘zlashtirish va undan foydalanish. 
Jarayon:
Fikrlar va ma’lumotlarni talqin qilish va umumlashtirish. 
Javob qabul qilinadi – 1 ball
Javobda Palissining yangi g‘oyasiga
ko‘ra, ba’zi toshga aylangan suyaklar yer yuzidan 
mutlaqo qirilib ketgan hayvonlarga tegishli bo‘lgan degan tushuncha ifodalanadi. 
Misollar: 
-
Toshga aylangan suyaklar yer yuzidan qirilib ketgan hayvonlarniki bo‘lishi 
mumkin. 
-
Ba’zi suyaklar yer yuzida ortiq yashamayotgan mavjudotlarga tegishli bo‘lgan.
-
Uning g‘oyasiga ko‘ra, ba’zi hayvonlar mutlaqo yo‘qolib ketgan. 
Javob qabul qilinmaydi – 0 ball 
Javobda Palissining yangi g‘oyasiga
ko‘ra, ba’zi toshga aylangan suyaklar yer yuzidan 
mutlaqo qirilib ketgan hayvonlarga tegishli bo‘lgan degan tushuncha ifodalanmaydi. 
Misollar: 
-
Toshga aylangan suyaklar hozirgi mavjudotlarning qoldiqlaridan edi. 
-
Sudralib yuruvchilar yer yuzidan qirilib ketgan. 
-
U qoldiqlarni loyning ichidan topgan edi. 
-
U mashhur kulol edi. 
-
U qoldiqlarni o‘rganar edi. 
Javob yo‘q – 0 ball 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi - (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa...). 

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 11 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 
ULKAN TISH SIRI, 5 – VAZIFA 
5.
Bernard Palissi nima uchun qamoqqa olindi? 
Javob: 
5. A 
ULKAN TISH SIRI, 6 – VAZIFA 
6.
Bernard Palissi nima uchun qamoqqa olindi? 
Javob:
6.B 
ULKAN TISH SIRI, 7 – VAZIFA 
7.
Gideon Mantell sudralib yuruvchilar haqida shunday narsa bilgan 
ediki, topilgan tishni o‘rganayotgan paytda uning bundan boshi qotdi. 
U nima edi? 
Javob:
7. D 
ULKAN TISH SIRI, 8 – VAZIFA 
8.
Gideon Mantell tish turli xil hayvonlarga tegishli bo‘lishi mumkin deb 
o‘yladi. Bunday fikrga kelishga uni nima majbur qilganini ko‘rsatuvchi 
quyidagi jadvalni to‘ldiring. 
Hayvon turi 
Nima uchun u bunday fikrga keldi 
O‘txo‘r hayvonlar 
Tishi tekis va qirrali edi 
Bahaybat hayvonlar 
Sudralib yuruvchilar 
Maqsad:
Ma’lumotni o‘zlashtirish va undan foydalanish. 
Jarayon:
Fikrlar va ma’lumotlarni talqin qilish va umumlashtirish. 
E’TIBOR QILING: USHBU TOPSHIRIQNING IKKI QISMINING HAR BIRI 
ALOHIDA BAHOLANADI VA HAR BIR QISMINING NATIJALARI TEGISHLI 
BO‘LGAN KATAKLARGA TO‘LDIRILADI. 

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 12 
Ikki qismning har biri uchun barcha topshiriq va to‘g‘ri javoblar hamda ularga tegishli 
bo‘lgan jadval quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi.
Hayvon turi 
Nima uchun bunday fikrga keldi 
O‘txo‘r hayvonlar 
Tishi tekis va qirrali edi 
Bahaybat hayvonlar 
Javobda toshga aylangan tish yirik hajmda ekanligi 
ko‘rsatilgan (filning tishi kabi katta hajmda) 
Sudralib yuruvchilar 
Javobda aytilishicha: 
1.Ulkan tishga yopishib qolgan tosh 
bo‘lakchalarining tarkibi, odatda, sudra 
luvchilarning toshga aylangan suyaklari 
tarkibiga o‘xshar edi. U sudralib yuruvchilar 
yashaydigan joydan topilgan. 
YOKI 
2.Toshga aylangan tish iguananing tishiga o‘xshar 
edi; sudralib yuruvchilarning tishiga o‘xshar edi. 
ULKAN TISH SIRI, 8 – VAZIFA (Davomi)
BAHAYBAT HAYVON 
Javob qabul qilinadi – 1 ball 
Javobda nima uchun qotgan tish bahaybat hayvonga tegishli bo‘lishi mumkinligi 
keltirilgan. 
Hayvon turi 
Nima uchun bunday fikrga keldi 
O‘txo‘r hayvonlar 
Tishi tekis va qirrali edi 
Bahaybat hayvonlar 
Javobda toshga aylangan tish yirik 
hajmda ekanligi ko‘rsatilgan (filning 
tishi kabi katta hajmda) 
Qoldiqlar katta edi. 
Sudralib yuruvchilar 
Javobda aytilishicha: 
1.Ulkan tishga yopishib qolgan tosh 
bo‘lakchalari sudralib yuruvchilarning 
toshga aylangan suyaklari tarkibiga 
o‘xshar edi? U sudralib yuruvchilar 
yashagan joylardan topilgan. 
YOKI 
2.Toshga aylangan tish iguananing tishi 
ga o‘xshar edi; sudralib yuruvchilarning
tishiga o‘xshar edi.

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 13 
Javob qabul qilinmaydi – 0 ball
Javobda nima uchun qotgan tish bahaybat hayvonga tegishli bo‘lishi mumkinligi 
keltirilmagan. Javobda matning boshiga murojaat qilishni so‘ralishi mumkin, 
Gideonning qotgan tosh haqidagi taxminlariga emas. 
Misollar:
-
Ba’zilar katta suyaklar bahaybat hayvonlarga tegishli bo‘lgan deb o‘ylagan 
-
U ikkilangan 
-
Tish filning tishiga o‘xshash edi (E’TIBOR BERING, bu no‘tog‘ri javob, matnda 
aytilishicha, “tish filning tishiga also o‘xshash emas edi”). 
Javob yo‘q – 0 ball 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi - (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa….). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 
ULKAN TISH SIRI, 8 – VAZIFA (Davomi)
SUDRALIB YURUVCHILAR 
Javob qabul qilinadi – 1 ball 
Javobda nima uchun qotgan tish bahaybat hayvonga tegishli bo‘lishi mumkinligi 
keltirilgan. 
Hayvon turi 
Nima uchun bunday fikrga keldi 
O‘txo‘r hayvonlar 
Tishi tekis va qirrali edi 
Bahaybat hayvonlar 
Javobda toshga aylangan tish yirik 
hajmda ekanligi ko‘rsatilgan (filning 
tishi kabi katta hajmda) 
Sudralib yuruvchilar 
Javobda aytilishicha: 
1. Ulkan tishga yopishib qolgan tosh 
bo‘lakchalari sudralib yuruvchilarning 
toshga aylangan suyaklari tarkibiga 
o‘xshar edi? U sudralib yuruvchilar 
yashagan joylardan topilgan. 
YOKI 
2.Toshga aylangan tish iguananing 
tishiga o‘xshar edi; sudralib 
yuruvchilarning tishiga o‘xshar edi.
Javob qabul qilinmaydi – 0 ball
Javobda nima uchun qotgan tish sudralib yuruvchiga tegishli bo‘lishi mumkinligi 
keltirilmagan.
Misollar:

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 14 
-
Ular o‘txo‘r. 
-
Sudralib yuruvchilar ovqatlarini yutib yuborar edilar. 
-
Iguana 
-
Tish tekis
Javob yo‘q – 0 ball 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi - (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa….). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 
ULKAN TISH SIRI, 9 – VAZIFA
9.
Gideon Mantell nima uchun tishni muzeyga olib bordi? 
Javob: 
10.
C 
ULKAN TISH SIRI, 10 – VAZIFA
10.Olim Gideon Mantelga bir iguana tishini ko‘rsatdi. Nima uchun Gideon 
Mantelga bu juda ham muhim edi? 
Maqsad:
Ma’lumotni o‘zlashtirish va undan foydalanish.
Jarayon:
Fikr va axborotni talqin etish va integratsiya qilish. 
Javob qabul qilinadi – 1 ball
Javob Iguananing tishi ulkan sudralib
yuruvchiga tegishli bo‘lgan toshga aylangan tish 
ekanligi haqidagi Gideon Mantelning nazariyasini tasdiqlaydi. 
Misollar: 
-
Iguananing tishi toshga aylangan suyak qoldiqlari sudralib yuruvchiniki 
bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatdi. 
-
Bu unga tish qanday turdagi hayvonga tegishli bo‘lganligini bilishga yordam 
berdi. 
-
Tish uning haqligini isbotladi. 
-
Bu uning har doim o‘ylab yurgan narsasini isbotladi. 
YOKI javob Iguana tishi qoldiq tishga o‘xshagan bo‘lgan degan umumiy 
tushunchani ifodalaydi. 
Misollar: 
-
Iguana tishi toshga aylangan tishga o‘xshardi. 
-
U ularni bir hil ko‘rininshda ekanligini ko‘rishi mumkin. 
-
U ular bir hil deyishi mumkin. 
-
U ko‘p yillar davomida unga o‘xshash tishni qidirgan. 
-
U tekis va qirrali edi. 
Javob qabul qilinmaydi – 0 ball

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 15 
Javob iguana tishining ahamiyatli
tushunchasini ko‘rsatmaydi. 
Misollar: 
-
U mashhur bo‘lishni xohlagan edi. 
-
U Iguananing tishini ko‘rish qiziqarli bo‘ladi deb o‘ylagan. 
-
U sudralib yuriuvchilar haqida ko‘proq bilishni xohlar edi
-
Bu uni aqlli ko‘rsatar edi,(E’TIBOR BERING, Javob qabul qilinmaydi, chunki, 
javobda shaxsiy hususiyatlar ko‘rsatilgan, kashfiyotning hususiyati emas) 
-
U tishlarni solishtirib ko‘rmoqchi bo‘ldi, (E’TIBOR BERING, Javob qabul 
qilinmaydi, chunki u taqqoslashning mohiyati keltirilmagan) 
-
Chunki , iguana ham o‘txo‘r hayvon. 
Javob yo‘q – 0 ball 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi - (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa….). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 
ULKAN TISH SIRI, 11 – VAZIFA
11.
Iguanodon ko‘rinishini tasvirlash uchun Gideon Mantell nimadan 
foydalandi? 
Javob: 
10.
A 
ULKAN TISH SIRI, 12 – VAZIFA
12.
Iguanodonning ikkita tasviriga qarang. Ular sizga nimani 
tushunishingizga yordam beradi? 
Maqsad:
Ma’lumotni o‘zlashtirish va undan foydalanish. 
Jarayon:
Matn tili, tuzilishi va mazmunini baholash. 
To‘liq tushunish – 2 ball
Javobda rasmlar ilmiy g‘oyalardagi o‘zgarishlarni ko‘rsatadi, YOKI Iguanodon 
haqida odamlarning fikrlari turli xilligini ko‘rsatadi.
Misollar: 
-
Bugungi kunda olimlar Gideon Mantell o‘ylaganidan boshqacharoq bo‘lgan 
deb o‘ylaydilar.
-
Iguanodonning ko‘rinishi haqida odamlar tasavvurlari o‘zgarganligini 
ko‘rsatish uchun
-
Iguanadon ko‘rinishi haqidagi har xil odamlarning fikrlari turlichaligini 
ko‘rsatish uchun. 
-
Gideon Mantelning o‘ylashicha, suyaklar Iguanodon to‘rt panjada 
yurganliklarini isbotlaydi, biroq hozirgi olimlar boshqacha fikrdalar. 

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 16 
-
Ular menga Iguanodon ayrim paytlarda ikki panjada yurganligi haqidagi 
hozirgi olimlarning fikrlarini va Gideon 
Mantelning 
tasavvurlarini 
tushunishimga yordam beradi.
YOKI javobda Gideon Mantell va boshqa odamlar yo‘l qo‘ygan xatolar 
tasvirlarda ifodalanganligi keltiriladi. 
Misollar: 
-
Gideon biroz xato qilganligini ko‘rsatishga. 
-
Odamlar ba’zan xatoga yo‘l qo‘yishlari mumkinligiga.
Qisman tushunish – 1 ball
Javobda, Iguanodonning bu ikki rasmda qanday ko‘rinishi haqida umumiy
tushunchani namoyon etadi. 
Misollar:
-
Ular turli xil ko‘rinishga ega ekanligini ko‘rsatish uchun
YOKI ilmiy g‘oyalardagi o‘zgarishlarni va turli odamlarning fikrlarini inobatga 
olmagan holda ikkita rasm o‘rtasidagi farq ko‘rsatiladi. 
-
Biri to‘rt oyoqli, boshqasi ikki oyoqlidir. 
YOKI ilmiy g‘oyalardagi o‘zgarishlarni va turli odamlarning fikrlarini inobatga 
olmagan holda ikkita rasm o‘rtasidagi farqlarning biri ko‘rsatiladi. 
Misol: 
-
Gideon uning shoxi bo‘lgan deb o‘ylagan. 
ULKAN TISH SIRI, 12 – VAZIFA (DAVOMI)
No‘to‘gri tushunish – 0 ball 
Javobda, bu ikki rasm qanday yordam berishi ko‘rsatilmagan. Javobda, rasmlardan 
birining tavsifi yoki ularning o‘xshashligi keltirilishi mumkin. 
YOKI javobda Iguanodon haqida fikrlari emas,vaqti bilan balki Iguanodonning o‘zi
o‘zgarganligi haqida no‘to‘g‘ri tushuncha keltirilgan.
Misollar: 
-
Ular qanday ko‘rinishda ekanligi ko‘rsatish uchun (judayam umumiy 
tushuncha) 
-
Ular yillar o‘tib Iguanodon qanday o‘zgarganligini tushunishga yordam 
beradi. 
-
Ular o‘txo‘r ekanligini ko‘rsatish uchun. 
-
Ularning to‘rtta panjasi bo‘lgan.
Javob yo‘q – 0 ball 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi - (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa….). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 17 
ULKAN TISH SIRI, 13 – VAZIFA
13.
Keyingi topilmalar shuni isbotlaydiki, Gideon Mantell 
Iguanodonning ko‘rinishi haqida xatoga yo‘l qo‘ydi. Jadvaldagi bo‘sh 
joylarni to‘ldiring. 
Gideon Mantelning fikricha, 
Iguanodon qanday ko‘rinishga 
ega bo‘lgan?
Bugungi kun olimlarining 
fikricha, iguanodon qanday 
ko‘rinishga ega bo‘lgan? 
Iguanodon to‘rt panjada yurgan 
Iguanodon o‘ttiz metr 
(100 fut uzunlikda) bo‘lgan
Iguanodonning “bosh barmog‘i”da 
uchli bo‘rtiq bo‘lgan. 
Maqsad:
Ma’lumotni o‘zlashtirish va undan foydalanish. 
Jarayon: 
Ma’lumotlarni umumlashtirish va talqin qilish. 
E’TIBOR QILING: USHBU TOPSHIRIQNING UCH QISMINING HAR BIRI 
ALOHIDA BAHOLANADI VA HAR BIR QISMINING NATIJALARI 
TEGISHLI KATAKLARGA TO‘DIRILADI. 
Uchta qismning har biri uchun barcha vazifalar hamda to‘g‘ri javoblar va ularga 
tegishli bo‘lgan kataklar shunday ko‘rinishda bo‘ladi: 
Gideon Mantelning 
fikricha, iguanodon qanday 
ko‘rinishga ega bo‘lgan? 
Bugungi kun olimlarining 
fikricha, iguanodon qanday 
ko‘rinishga ega bo‘lgan? 
Iguanodon to‘rt panjada 
yurgan
Iguanodon ba’zan ikki 
panjada, orqa panjada yurgan, 
ikki panjada, orqa panjada 
turgan.
Iguanodonning boshida, 
burnida, yuzida shoxi bo‘lgan. 
Yoki boshida uchli bo‘rtiq 
bo‘lgan. 
Iguanodonning “bosh 
barmog‘i”da uchli bo‘rtiq 
bo‘lgan. 
Iguanodon o‘ttiz metr 
(100 fut uzunlikda) bo‘lgan
Iguanodonning uzunligi 
to‘qqiz metr bo‘lgan

---

PIRLS-2001 TADQIQOT TOPSHIRIQLARINI BAHOLASH UCHUN TOPSHIRIQLARGA JAVOBLAR VA MEZONLAR 18 
ULKAN TISH SIRI, 13 – VAZIFA (DAVOMI)
Javob qabul qilinadi – 1 ball 
Javobda Gideon va bugungi kun olimlarining iguanodonning qanday yurganligi yoki 
turganligi haqidagi fikrlarining farqini ifodalaydi.
Gideon Mantelning 
fikricha, iguanodon qanday 
ko‘rinishga ega bo‘lgan? 
Bugungi kun olimlarining 
fikricha, iguanodon qanday 
ko‘rinishga ega bo‘lgan? 
Iguanodon to‘rt panjada 
yurgan
Iguanodon ba’zan ikki 
panjada, orqa panjada yurgan, 
ikki panjada, orqa panjada 
turgan.
Iguanodonning boshida, 
burnida, yuzida shoxi bo‘lgan. 
Yoki boshida uchli bo‘rtiq 
bo‘lgan. 
Iguanodonning “bosh 
barmog‘i”da uchli bo‘rtiq 
bo‘lgan. 
Iguanodon o‘ttiz metr 
(100 fut uzunlikda) bo‘lgan
Iguanodonning uzunligi 
to‘qqiz metr bo‘lgan
Javob qabul qilinmaydi – 0 ball
Javobda Gideon va bugungi kun olimlarining iguanodonning qanday yurganligi yoki 
turganligi haqidagi fikrlarining farqini ifodalamaydi. 
Misol: 
-
Ikkita 
-
U tik turgan 
Javob yo‘q – 0 ball 
Javob berishga imkoniyat yo‘q edi - (chop etish xatosi, sahifa o‘tkazib yuborilgan va 
boshqa….). 
Javob uchun joy butkul bo‘sh. 
ULKAN TISH SIRI, 14 – VAZIFA
14. Gideon Iguanodonning ko‘rinishi haqida xatoga yo‘l qo‘yganligini qaysi 
topilmalar ko‘rsatib berdi? 
Javob: 
14. D

---