Жақтылықтыӊ толқынлық ҳәм корпускулалық қәсийетлери

нурланыўы интеграллық жарқыраўы R(T) температура Т ның төртинши 
дәрежесине пропорционал деген жуўмаққа келди: R(T) = σT
4
. 1884 жылы 
Л. Больцман бул нәтийжени теориялық анализ тийкарында алды. Нәтийжеде 
нызам 
Стефан–Больцман атын алды
. Бундағы турақлының сан мәниси 
ҳәзирги күнде төмендегиге тең: σ = 5,671·10
–8
Вт / (м
2
· К
4
). Кейинги 
эксперименталлық изертлеўлер абсолют қара дене нурланыўы энергиясы 

---

бөлистирилиўиниң максимумы сәйкес келиўши толқын узынлыгы λ
m
 
абсолют температура Т ға кери пропорционал өзгереди  дегенди аңлатады, 
яғный λ
m
T = b ямаса λ
m
= b / T. Бул нызамды Вин термодинамикалық анализ 
нәтийжесинде алды. Вин турақлысы сан мәниси: b = 2,898·10
–3
м·К.
Нурланыў энергиясының бөлистирилиўиндеги максимум T ≥ 5·10
3
К
болғанда оптикалық диапозонға өтеди. 
Стефан, Больцман ҳәм Вин нәтийжелерин термодинамикалық көз қарас 
тийкарында анализлей отырып, Релей ҳәм Джинслер абсолют қара дененың 
нурландырыў уқыплылығының толқын узынлығы ҳәм температураға 
байланыслылығын алды: r(λ, T) = 8πkTλ
–4
. Бул қатнас 
Релей–Джинс 
формуласы
деп аталады. Ол нурланыўдың узын толқынлық областында 
эксперимент пенен жақсы сәйкеслик көрсетеди (2.4-сүўрет).
Релей - Джинс формуласы анализи қыздырылған дене ҳәм нурланыў тек 
абсолют ноллик температурада теңсалмақлылықта болатуғынлығын 
көрсетеди. Бул классикалық физика тийкарында шығарылған жуўмақ 
тәжирийбе менен қарсы келиўши нәтийже бериўши формулаға алып келди 
дегенди аңлатады. Бул қарама қарсылық М. Планк тәрепинен классикалық 
физикаға тән болмаған жаңа көз қарас тийкарында шешилди. Планк, 
қыздырылған денениң электромагнит энергияны нурландырыўы ҳәм жутыўы 
процесслери классикалық физика көрсеткениндей үзиликсиз емес, ал шекли 
порциялар – квантлар түринде әмелге асады, деген жуўмаққа келди. Квант – 
нурланыўшы ямаса жутылыўшы минимал энергия порциясы. Планк теориясы 
бойынша квант энергиясы E жақтылық толқыны частотасына туўра 
пропорционал: E = hν. Бунда h = 6,626·10
–34
Дж·с _ Планк турақлысы.
Денелердиң электромагнит энергияны нурландырыўы ҳәм жутыўының 
үзиликлилиги гипотезасы тийкарында алынған нурланыў энергиясы 
бөлистирилиўи функциясы төмендеги көриниске ийе: 

---

2.3-сүўрет. Ҳәр қыйлы температуралардағы абсолют 
қара дене нурландырыў уқыплылығы r(λ, T) спектраллық 
бөлистирилиўи 

---

2.4-сүўрет. 
Бунда k – Больцман турақлысы, T – абсолют температура. 
Планк формуласы қара дене нурланыўы спектриндеги энергия 
болистирилиўин барлық частоталар областында жақсы тариплей алады. Ол 
тийкарында Стефан–Больцман ҳәм Вин нызамларын келтирип шығарыў 
мүмкин. hν << kT болғанда Планк формуласы Релей–Джинс формуласына 
өтеди. 
2. Фотоэффект қубылысы. Фотонлар