Жақтылықтыӊ толқынлық ҳәм корпускулалық қәсийетлери

2.2. Жақтылықтың корпускуляр, толқын, электромагнит тәбияты 
 
2.2. Жақтылықтың тәбияты ҳаққындағы пикирлер ҳәмийше алымлардың 
дыққат орайында болған. Демек жақтылықтың өзи не? Бул саўалға биринши 
болып анық жаўап берген И.Ньютон есапланады. Ол, жақтылық- нурланыўшы 
дене шығаратуғын ҳәм кеңисликте туўры сызық бойлап тарқалатуғын 
корпускулалар(бөлекшелер) ағымынан ибарат, деген идеяны илгери сүрди. 
Бул идея тийкарында жақтылықтың туўры сызық бойлап тарқалыўы, сыныўы 
ҳәм шағылысыў нызамлары түсиндирип берилген. 
Бирақ жақтылықтың интерференциясы ҳәм дифракциясы корпускуляр 
теория теория тийкарында түсиндириўдиң иләжы болмаған. Мине соның 
ушын ҳәм жақтылықтың толқын теориясы ҳаққындағы пикирлер пайда 
болған. 
Бул көзқарас бойынша, жақтылық суўдың бетинде байқалатуғын 
толқынларға уқсас толқынлардан ибарат. Бирақ ол жақтылықтың туўры сызық 
бойлап тарқалыўы ҳаққындағы нызамды түсиндире алмаған. әҳәҳ жылға келип 

---

француз физиги О.Френель жақтылықты толқынлар ағмы сыпатында қарап, 
оның туўры сызық бойлап тарқалыўын түсиндирип берди. 
Бизге белгили, Максвелл теориясына муўапық жақтылық орталықта 


с

(1) тезлик пенен тарқалатуғын электромагнит толқынлардан ибарат. 
Бунда с – жақтылықтың ваккумдағы тезлиги, ε- орталықтың диэлектрик 
сиңириўшилиги, μ – орталықтың магнитлик сиңириўшилиги. Жақтылықта Е 
ҳәм В вектолары өз-ара перпендикуляр ҳәм олар жақтылықтың тарқалыў 
бағытына ҳәм перпендикуляр. Олар бир ўақытта өзиниң максимал ҳәм 
минимал мәнислерине ериседи ҳәм гармоникалық нызам бойынша өзгереди. 
Жақтылықтың толқын узынлығы деп, ол бир периодта өтетуғын 
аралыққа айтылады, яғный 
сТ


(2). Жақтылықтың толқын узынлығы 
жийилиги менен төмендегише байлансықан 


с

(3). Солай етип, 
электромагнит толқынлар шкаласына муўапық, жақтылық толқын узынлығы 
0,4 мкм ден 0,76 мкм ге шекем болған электромагнит толқынлардан ибарат 
болып ҳәм орталықта ҳәм ваккумда тарқалыўы мүмкин. 
1. Жоқары температураға қыздырылған дене нурланыўы 
Өзиниң бетине түсиўши қәлеген спектраллық қурамдағы нурланыўды 
жутыўшы дене абсолют қара дене деп аталады. Өзин қоршаған жыллылық 
нурланыўы менен термодинамикалық теңсалмақлылықта болған денениң
нурланыў энергиясы тығызлығы тек дерек температурасына байланыслы 
болады. Нурланыў өзи менен энергия алып кетеди. 1879 жылы Йозеф Стефан 
эксперименталлық мағлыўматлар анализи тийкарында абсолют қара дене