Жақтылықтыӊ толқынлық ҳәм корпускулалық қәсийетлери

толқынның комптонлық узынлығы
, ол 
шашыратыўшы зат қәсийетлерине байланыссыз.
Комптон эффектин төмендегише түсиндириўге болады. Жеңил атомларда 
электронлар ядро менен ҳәлсиз байланысқан, оларды дерлик еркин деп 
қараўға болады. Нурды фотонлар ағымы деп есапласақ, олар энергиясының 
ҳәм импульсиниң бир бөлегин соқлығысыў процессинде электронға береди. 
Энергиясы E
0
= hν
0
ҳәм импульси p
0
= hν
0
/ c болған таралыўшы фотон 
тынышлық энергиясы 
2
0
e
mc
E

болған электрон менен серпимли соқлығысыў 
нәтийжесинде бағытын өзгертеди. Шашыраўдан кейинги фотон импульси 

---

p = hν / c, ал энергиясы E = hν < E
0
болады. Электронның соқлығысқаннан 
кейинги энергиясы релятивистлик жағдай ушын 
4
2
2
2
e
e
c
m
c
p
E


. Бунда p
e
– 
электронның қабыл еткен импульси. Демек, энергияның сақланыў нызамын 
төмендегише жазыўға болады:
e
0
e
E
E
E
E



ямаса 
4
2
2
2
e
2
0
c
m
c
p
h
mc
h






3.2-сүўреттеги векторлық диаграммадан пайдаланып, импульстиң 
сақланыў нызамын (
e
0
p
p
p





) скаляр формада жазсақ
Энергия ҳәм импульстиң сақланыў нызамларын бирлестире отырып 
төмендегини аламыз: mc
2
(ν
0
– ν) = hν
0
ν(1 – cos θ). 
Аңлатпаны толқын узынлығы арқалы жазсақ (






c
,
c
0
0
) Комптон 
экспериментте алған теңлемени аламыз: 
Солай етип, квантлық көз қарас тийкарында жүргизилген теориялық 
анализ Комптон эффектин түсиндире алды, Теория h, c ҳәм m фундаменталлық 
турақлылары арқалы толқынның комптонлық узынлығын аңлатыў 
мүмкиншилигин берди: 
3
10
425
,
2
mc
h





нм. 
Тәжирийбе, шашыраған толқынлар қурамында узынлығы өзгерген 
толқынлар менен бир қатарда узынлығы өзгермеген толқынлардыңда бар 
екенлигин көрсетти. 2.8-сүўретте ҳәр қыйлы мүйешлерде шашыраған нурлар 
интенсивлигиниң бөлистирилиўи көрсетилген. Узынлығы өзгерген ҳәм 
өзгермеген толқынлар интенсивликлери қатнасы зат түрине байланыслы 
болады. 

---

2.7-сүўрет. 
2.8-сүўрет. 
Түскен фотонлардың бир бөлеги атом ядросы менен күшли байланысқан 
электронлар менен тәсирлеседи. Нәтийжеде фотон пүтин атом менен энергия 
ҳәм импульс алмасады. Атом массасы электрон массасына салыстырғанда 
үлкен болғанлықтан, тәсирлесиўде фотон атомға аз муғдардағы энергиясын 
береди ҳәм шашыраған толқын узынлығы λ түскен толқын узынлығы λ
0
дан 
дерлик парықланбайды.