Жас ҳӘм педагогикалық психология өзбекстан республикасы Жоқары ҳәм орта анраўлы билимлендириў ўәзирлиги Жоқары педагогикалық оқыў орынлары ушын оқыў қолланба

10.7. Pedagogikalıq jámáát psixologiyası.

Pedagogikalıq jámáát-bul birgelikte miynet etetuǵın shaxslar toparı bolıp, onda adamlar bir-biri menen ózara qarım-qatnasta boladı, hár bir qánige kásiplesine múrajet etedi, sonıń menen birge onıń da tásirin sezedi. Pedagogikalıq jámáát kishi hám kóp mıń kisilik bolıwı múmkin. Hár qanday jaǵdayda da jámáát ayırım shaxsqa bolǵan belgili bir funktsiyalardı orınlaydı.

Pedagogikalıq jámáát baslıǵınıń isinde balalardıń tálim-tárbiya sıpatın asırıwǵa baǵdarlanǵan kásiplik-pedagogikalıq iske shaqırıw, oqıtıwshı hám tárbiyashılar xızmetin motivlestiriw áhmiyetli sanaladı. Oqıtıwshı xızmeti motivatsiyasın kúsheyttiriwdiń bir neshe usılları bar.

1. 
   Oqıtıwshılardıń áhmiyetli materiallıq zárúrliklerin qanaatlandırıw ushın sharayat jaratıw.
   
2. 
   A`hmiyetli sotsiallıq zárúrliklerdi qanaatlandırıwın támiynlew: qarım-qatnas, itibar, tán alınıw, jetiskenliklerge erisiw.
   
3. 
   Oqıtıwshınıń tákirarlanbas individuallıq sıpatında jeke ósiwi, dóretiwsheńligi hám ózin-ózi kórsetiwi ushın sharayat jaratıw.
   

Pedagogikalıq jaqtan maqsetke muwapıq shólkemlestirilgen jámáát xızmeti nátiyjesinde jámáát aǵzaları arasında issheńlik, bir-birine ǵamxorlıq, ózara járdem, jámáát mápi ushın juwapkershilik sezimi qarar tabadı. Birgeliktegi xızmet ulıwmajámáát isi ushın juwapkershilik sezimin oyatıp, jámáát aǵzaların bir-birine jaqınlastıradı, jámáátke húrmet sezimin payda bolıwına kómeklesedi, jámáát penen múnásebette bolıw zárúrligin asıradı, jámáát aǵzaları arasında ózara ruwxıy jaqınlıq júzege keledi. Bunday qatnasıq kóbinshe óz-ózinen payda boladı hám olar pedagogikalıq tásir kórsetiw ushın qol keledi. Ruwxıy hám sezimlilik (bir-birin jaqtırıw) jámáát aǵzalarınıń birgeliktegi xızmetiniń mazmunına, olar arasında payda bolǵan issheńlik xızmetiniń xarakterine tikkeley baylanıslı boladı. Jámááttiń rásmiy hám rásmiy emes dúzilisin bir-birinen parıqlaw kerek. Jámááttiń rásmiy dúzilisi degende jámáát xızmetiniń túrli kórinislerin ámelge asırıw ushın zárúr bolatuǵın sırtqı tárepleri kózde tutıladı. Bul struktura, bir tárepten, jámáát aǵzaları qoyǵan issheńlik qatnasıqların kórsetse, ekinshi tárepten, basshılıq wazıypasın orınlawshı tárbiyashılar hám de jámáát aǵzaları ortasındaǵı basqarıw múnásebetleri mazmunın ashıp beredi. Rásmiy emes jámááttiń barlıq aǵzaları ortasındaǵı shaxslar ara mánáwiy, psixologiyalıq múnásebetlerdiń ulıwmalıq sisteması hám mikrotopardı shólkemlestiriwshi ayırım aǵzalar ortasındaǵı tańlaw múnásebetleriniń mazmunın ashıp kórsetedi. Jámááttiń hár bir aǵzası qatnaslar sistemasında anaw yaki mınaw orındı iyeleydi. Tárbiyalanıwshı shaxsınıń jámááttegi ornı onıń qáliplesiw protsessine tásir kórsetedi. Mektep yaki klasstaǵı rásmiy hám rásmiy emes toparlar bir-birine muwapıq bolǵanda jámááttiń rásmiy jetekshileri rásmiy emes qatnasıqlar sistemasında kózge taslanǵan orındı iyelegen jaǵdayda ǵana ol shın jámáát bola aladı. Sonıń menen birge, rásmiy emes toparlar ulıwmajámáátlik sotsiallıq mápleri ushın gúresiwshi toparlar bolǵanda jámáát óziniń shın jámáát tárizinde kórsetiwi múmkin. Jámááttiń májbúriylik belgisi onda pedagogikalıq basshılıqtıń bolıwı sanaladı. Solay etip, jámáát adamlardıń sonday belgili toparı bolıp, sotsiallıq áhmiyetke iye bolǵan ulıwma maqset hám sol maqsetti ámelge asırıw ushın baǵdarlanǵan iskerlikti quraydı. Sol topar aǵzaları ózara birlik, aǵzalarınıń qatnasıqlar protsessindegi teńligi tiykarında oǵan basshılıq etiw hám bir-birine boysınıw, sonıń menen birge, jámáát aldındaǵı juwapkershiligi tiykarında belgili xızmetti alıp baradı.Jámáát hám onı qáliplestiriw pedagogikalıq xızmettiń m aqseti esaplanadı. U`lgi kórsetiw onı qáliplestiriw quralı bolıp, onıń járdeminde jámááttiń barlıq yaki hár bir aǵzasın tárbiyalaw jaqsı nátiyje beredi. Jámááttiń jetekshi tárbiyalıq wazıypası shaxstı hár tárepleme tárbiyalaw, onda unamlı sıpatlardı payda etiw bekkem turmıslıq pozitsiyasın qáliplestiriwden ibarat.

Hár bir shaxsqa tásir etiwi tárbiyashınıń pedagogikalıq sheberligi hám abıroyına baylanıslı. Bunda:

1. 
   Tárbiyanıń unamlı is-háreketlerine tosqınlıq etpeslik;
   
2. 
   Talapları anıq hám túsinikli bolıwı;
   
3. 
   Qoyılǵan talap hám wazıypalardıń nátiyjesin biliwi;
   
4. 
   Talap ashıq júz benen, qatań beriliwi, iltimas, másláhát, jaqsı niyetke sharlawı;
   
5. 
   Talap talabalardıń jası, bilim dárejesine say bolıwı;
   
6. 
   Talaplarda kemsitiw, minnet etiwdiń bolmawıhám basqalarǵa itibar beriw lazım.
   

Pedagogikalıq sheberlikti jetilistiriwde jeke pedagogikalıq izleniwlerdiń áhmiyeti úlken. Keń ilimiy dárejege iye bolıw, intellektual qızıǵıwshılıq, jańalıqtı seze biliw, pedagogikalıq sheberlikti asırıwǵa umtılıw pedagogqa tán qásiyetlerden esaplanadı.

Jeke izleniwler hám ilimiy-izertlew islerin alıp barıw pedagogtıń pedagogikalıq sheberligin jetilistiriwdiń áhmiyetli faktorı esaplanadı. Sonıń menen birge, teoriyalıq, milliy mádeniyat hám ulıwmainsanıylıq qádiriyatlardı, dúńyalıq, diniy bilimlerden de xabardar bolıwı lazım.

Pedagog shaxsınıń kásiplik tarawındaǵı ózgeshelikleri-bul talabalardı súyiw, olar menen islesiwge qızıǵıw, óz kásibine muxabbat, pedagogikalıq takt, shólkemlestiriwshilik qábileti, talapshańlıq, maqsetke umtılıwshılıq, ózin tuta biliw, kásiplik uqıplılıq hám basqalar.

Hár bir pedagogtıń óziniń xızmet sistemasın islep shıǵıwı hám oǵan qatań ámel etiwi onıń tálim tarawındaǵı jetiskenlikleriniń áhmiyetli faktorlarınan biri esaplanadı. Pedagog bir qıylı metodlarda sabaq ótiw menen sheklenip qalmawı kerek. Kerisinshe, ol oqıtıw metodların jetilistirip barıw ústinde tınımsız izleniwi zárúr.