|
10.1. Pedagog xızmetinde psixologiyanıń ornı.
A`hmiyetli mámleketlik wazıypasın-«Kadrlar tayarlawdıń milliy dástúri»n ámelge asırıp atırǵan zamanagóy mektep oqıtıwshısınıń talapları, onıń dóretiwshilik xızmeti XXI ásirde qáliplesip, tiykarınan ámeliy iste, pedagogikalıq tájiriybelerdi iyelew protsessinde ósip rawajlanıp baradı.
Pedagog xızmetinde psixologiyanıń ornı ayrıqsha. Sebebi hár bir pedagog sabaq ótiw protsessinde oqıwshılardıń individuallıq psixologiyalıq ózgesheliklerin biliwi, jańa temanı túsindirip atırǵanda da ulıwma psixologiyalıq nızamlılıqlardı esapqa alǵan halda sabaqtı shólkemlestiriwi tálimniń sıpatına unamlı tásir etedi.
Psixologiyalıq kóz-qarastan oqıtıwshı barhama óz bilimlerin asırıw menen shuǵıllanıw zárúr. Sebebi oqıtıwshı miynetiniń tiykarǵı ózgesheligi de sonnan ibarat. Pedagog hár dayım adamlar arasında bolar eken, ol birinshiden, adamlardı kópten beri qızıqtırıp kiyatırǵan haqıyqattı óziniń kóz-qarasları boyınsha durıs túsindirip beriwi lazım. A`lbette, oqıtıwshıdaǵı bunday kóz-qaraslar kóp jıllar dawamında miynet hám turmıs iskerligi dawamında qáliplesedi; ekinshiden, oqıtıwshınıń ózi axborotlar alıw ushın oqıwshılarǵa degen sheklengen waqıt imkaniyatına iye; úshinshiden, ol júdá tar sheńberdegi teńlesleri menen ǵana qatnasta bolıw imkaniyatına iye bolıp, kóbnese óz kásibine tán bolǵan qızıǵıwshılıqlar menen sheklenip qaladı.
Tálimniń barlıq kórsetkishleri, Z.I.Kalmikovanıń pikirinshe, ańlaw tezligi, yaǵnıy wazıypalardı sheshiwge erisiw múmkin bolǵáan anıq maǵlıwmatlar kólemi, onı tikkeley sheshiwdegi basqıshlar sanı, nátiyjege erisiwge járdem beriwshi maǵlıwmatlar muǵdarı, sonıń menen birge, máseleni sheshiw ushın sarplanǵan waqıt muǵdarı, ózin-ózi bilimin asırıw qábileti, issheńlik hám shınıqqanlıq dárejesine baylanıslı.
Oqıtıwshınıń óz betinshe bilim iyelewi degende, onıń óz bilimlerin turaqlı túrde kásiplik hám ulıwma mádeniy jaqtan axborot penen toldırıp, óziniń individuallıq sotsiallıq tájiriybesin keń túrde jańalap barıw túsiniledi. Oqıtıwshınıń óz betinshe bilim iyelewi hám kónlikpesin asırıp barıwı pedagogikalıq xızmettiń nátiyjeliligin asırıw shárti esaplanadı. Sonıń menen birge oqıtıwshı úzliksiz túrde óz bilimin asırıp, óz isiniń jetiskenliklerin joqarı dárejede támiyinlewge járdem beretuǵın jeke táreplerin de tárbiyalap barıwı zárúr.
Pedagogikalıq xızmet basqa xızmet túrleri sıyaqlı óz motivatsiyası, maqseti, predmeti, quralları, usılları hám nátiyjesin kórsetiwshi psixologiyalıq mazmundı ashıp beredi.
Pedagogikalıq xızmettiń quralları sıpatında ilimiy (teoriyalıq, empirik) bilimlerdi kóriw múmkin.
Oqıtıwshıǵa bolǵan óspirimlerdiń talap hám úmitleri shet el psixologları tárepinen kórsetilgen bolıp, A.Djersildtiń izertlewleri boyınsha balalar tómendegi xarakterge iye bolǵan oqıtıwshılardı abzal kóredi eken;
Mehriban, kuwnaq, juwapkershilikti sezetuǵın, turaqlı insanıylıq sıpatlarǵa iye;
Haqıyqatgóy, tártipli, hadal, basqalardı húrmetlewshi, shólkemlestiriwshilik qábiletine iye;
Basqalar máplerin oylaytuǵın, xalıqshıl, klass jumıslarında oqıwshılarǵa erkinlik huqıqın beriwshi, qızıǵıwshań hám issheń;
Jaǵımlı hawazlı, ulıwma jaǵımlı kelbetli oqıtıwshılar.
V.Kessel` izertlewlerinde oqıwshılardıń jas ózgesheliklerine baylanıslı halda oqıtıwshılardıń belgili hám belgili emeslik motivleri úyrenilgen. Izertlew nátiyjelerine kóre, oqıtıwshınıń belgili ekenligi kóp tárepten onıń materiallardı kórgizbeli, janlı hám mashqalalı túrde jetkere alıw qábiletine baylanıslı eken. V.S.Abramova, S.M. Illyusizova, V.A.Kan-Kalik hám basqalar «oqıtıwshı-oqıwshı» qatnası boyınsha izleniwler alıp barǵan. Izertlew nátiyjelerine kóre, oqıtıwshınıń qarım-qatnasta dos sıpatında óz ornın oqıwshılardıń teńlesleri hám olardıń ata-analarına bergenligi kórindi.
Kópshilik psixologlar, sonıń ishinde ózbekstanlıq psixolog alımlar tárepinen alıp barılǵan izertlewler zamanagóy oqıtıwshılar ushın eń zárúrli táreplerdi anıqlap alıw imkaniyatın beredi. Rossiya psixologlarınan N.Kuzmina, V.Slastenin, F.Gonobolin, ózbekstanlıq psixologlardan R.Gaynutdinov, M.Davletshin, Sh.Dosmuxammedova, S.Jalilova, A.Jabbarov, M.Kaplanova hám basqalar tárepinen alıp barılǵan ilimiy izertlew jumıslarında da oqıtıwshılıq kásibi hám oqıw protsessine tiyisli mashqalalar keń bayan etilgen. Bunda oqıtıwshılıq kásibine muwapıq jaratılǵan professiogrammanı kóriw múmkin.
Jámiyettiń oqıtıwshılıq kásibine qoyılatuǵın tiykarǵı talapları tómendegilerden ibarat:
- shaxstı mánáwiy hám aǵartıwshılıq jaqtan tárbiyalawdıń, milliy oyanıw ideologiyasınıń hám de ulıwmainsanıylıq baylıqlardıń mazmun-mánisin, balalardı ǵárezsizlik ideyalarına sadıqlıq ruwxında tárbiyalawdı biliwi, óz Watanı, tábiyatqa hám shańaraǵına bolǵan muxabbatı;
- keń bilim dárejesine iye bolıwı, túrli bilimlerden xabardar bolıwı;
- jas pedagogikalıq psixologiya, sotsiallıq psixologiya hám pedagogika, jas fiziologiyası hám mektep gigienasınan tereń bilimlerge iye bolıwı;
- ózi sabaq berip atırǵan páni boyınsha tereń bilimge iye bolıp, óz kásibi, tarawında jáhán pánine erisilgen jańa jetiskenlik hám kemshiliklerden xabardar bolıwı;
- tálim-tárbiya metodikasın meńgeriwi;
- óz isine dóretiwsheńlik penen jantasıwı;
- balanıń psixikalıq rawajlanıwın, onıń ishki dúńyasın túsine alıwı;
- pedagogikalıq texnikanı hám pedagogikalıq taktge iye bolıwı;
- oqıtıwshınıń óz bilim hám pedagogikalıq sheberligin úzliksiz asırıp barıwı.
Jámiyette bolıp atırǵan ózgerisler tálim-tárbiya tarawındaǵı jańa maqset hám wazıypalardı qoyadı. Olar óz náwbetinde oqıtıwshı hám tárbiyashı shaxsına qoyılatuǵın talaplardı belgilep beredi. Bul talaplardı óz waqtında hám anıǵıraq anıqlaw ushın tómendegilerdi orınlaw zárúr:
- Jámiyet rawajlanıwınıń siyasiy, sotsiallıq hm ekonomikalıq baǵdarların tuwrı bahalaw.
- jámiyet udayı rawajlanıp barıwı ushın bul jámiyette insan qanday sıpatlarǵa iye bolıwı kerek ekenligin anıqlap alıw.
- Orta tálimdi tamamlaǵan házirgi zaman adamı qanday táreplerge iye bolıwı, qanday kemshiliklerden qutılıwı kerekligin anıqlaw.
- Házirgi zaman pedagogı qanday bolıwı kerekligi, qanday etip jámiyetke kerekli shaxstı qáliplestirip alıwdı anıqlaw.
Oqıtıwshını házirgi zaman talaplarına juwap beretuǵın, erkin pikirlewshi shaxs sıpatında qáliplestiriw ushın pedagogtıń ózi erkin pikirlewshi, joqarı dárejedegi bilimli, dúńyaǵa kóz-qarası keń bolıwı hám ózinde bul ózgesheliklerdi úzliksiz rawajlandırıp barıwı lazım.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
