Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

4. XVIII—XIX асрларда Марказий Осиёда сиёсий таълимотлар ривожи.
Феодал тузумнинг ниҳоясига етиши ва озодлик курашининг ўсиб бори-ши Ўрта Осиёда ижтимоий-сиёсий фикрнинг ривожланишига хизмат қилди.
Аҳмад Дониш (1827—1897 йй.) Бухорода маорифни, маданиятни, санъ-атни ривожлантириш, шу тариқа, халқ ҳаётини енгиллаштиришни орзу қилган эди. У ўз сиёсий қарашларида Бухоро амирлиги давридаги сиёсий тартиб ва ҳаракатларни, давлат бошқаруви ва тузилиши, амирлик олиб борган ички ва ташқи сиёсат моҳиятини очиб беришга ҳаракат қилди. Аҳмад
¹ Қаранг: Каримов И. А. Амир Темур — фахримиз, ғуруримиз. Янгача фикрлаш ва
ишлаш - давр талаби. Т. 5. Т., 1997. 189-190-бетлар.
² Ўша жойда. 18-бет.
³ Ўша жойда. 28-бет.
62
Дониш Бухоро амирлиги ижтимоий-сиёсий қарашларини қаттиқ танқид қилди.
Аҳмад Дониш «халқ билан хукмдор ўртасида халқни талон-тарождан химоя қилиш мақсадида тузилган битим бўлиши шарт, шу сабабли, хукм-дорнинг энг биринчи вазифаси халқнинг фаровонлиги ҳақида ғамхўрлик қилишдир», деган эди. Ахмад Донишнинг Бухоро амирлигидаги воқеликка қарши кескин норозилик билдириши ҳам шундан келиб чиққан эди. Ватани ва халқининг асрий қолоқликдан халос бўлишини А. Дониш аввал амир то-монидан ислоҳотлар ўтказиш зарурати билан боғлади. Унинг фикрига кўра, ислоҳотларнинг асосий йўналишларида қуйидагилар бўлиши лозим эди:

• 
  мамлакатнинг мустақиллигини таъминлашга қодир бўлган адолатли
  давлат тузуми ўрнатиш;
  
• 
  таълимни ривожлантириш, саводхонликни ошириш;
  
• 
  давлат идораларининг фаолият кўрсатишини ва мансабдор шахслар-
  нинг уларнинг қўл остидаги кишилар билан ўзаро муносабатларини тартиб-
  га солиш;
  
• 
  қонунсизлик ва ўзбошимчаликка қонуний тартибни қарши қўйиш;
  
• 
  дехқончиликни ривожлантириш;
  
• 
  ҳунармандларни қўллаб-қувватлаш;
  
• 
  олимларга ёрдам кўрсатиш ва ҳоказо.