Жаћон иќтисодиёти ва дипломатия университети

Ijtimoiy siyosat 
 
Ijtimoiy himoya masalalari 1929-1933 yillardagi Buyuk depressiyadan keyin rivoj 
topgach, hozirga kelib G‘arbdagi yetakchi mamlakatlar davlat strategiyasining ajralmas bir qismi 
bo‘lib qoldi va ular har bir mamlakatda o‘ziga xos xususiyatga ega. 
Masalan, AQSHda bular asosan tegishli rejalarda aks etgan ikki xil faoliyat turidan iborat: 
1. "Ijtimoiy sug‘urta rejalari": ishsizlik nafaqasiga chiqish-vaqtincha ishoizlik bilan 
bog‘liq holda kamaygan daromad qisman qoplanadi; 
"Ijtimoiy ta’minot": qarilik, mehnatga layoqatsizlik bo‘yicha to‘lanadigan, muayyan 
sugurtani, ishsizlik nafaqalarini olib bo‘lgan, birovning qaramog‘ida bo‘lgan shaxslarga 
mo‘ljallangan sug‘urta; 
Ijtimoiy sug‘urtaning ushbu asosiy xarajatlari ish haqiga solinadigan soliqlar hisobiga 
moliyalashtiriladi, ya’ni ular ishlab topilgan xuquq hisoblanib, davlat xayriyasiga mutlaqo 
aloqasi yo‘q.
2. "Davlat yordami rejalari" yoki "Xayriya rejasi" degan dasturlar mavjud bo‘lib, 
bularning vazifasi "mehnatga layoqatsizligi yoki qaramog‘ida bolalar bo‘lganligi sababli o‘zi pul 
ishlab topa olmaydigan shaxslar"ga nafaqa to‘lashdan iborat. Bu rejalar umumiy soliq kirimlari 
hisobiga moliyalashtiriladi va davlatning xayriya ishlari, deb hisoblanadi. 
AQSHdagi ijtimoiy siyosat odatda o‘z oldiga faqat tor doiradagi eng qashshoq, mehnatga 
layoqatsiz shaxslarnigina himoya qilish vazifasini qo‘yadi.
AQSHdan farqli o‘laroq ijtimoiy siyosatning yevropacha modeli turmushda muayyan 
qabul qilingan darajadan pastga tushib qolgan barcha fuqarolarni qamrab oladi. 
Masalan, Germaniyada davlat ijtimoiy siyosatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan 
iborat:
1. Ehtiyot chora-tadbirlari - mehnat sharoitini, daromadlar taqsimotini nazorat qilish, 
iste’molchilarni, uy-joy ijarachilarini, atrof-muhitni, sog‘liqni himoya qilish, ta’lim, uy-joy, 
transport va hokazo sohalarda xizmatlar ko‘rsatish. 
2. Ba’zi toifadagi shaxslar (keksalar, bemorlar nogironlar ishsizlar)ning ma’lum turmush 
darajasini saqlab turish uchun zarur bo‘lgan to‘lov chora-tadbirlari, ular turli shakllarda - 
badallar hisobidan ijtimoiy sug‘urta, soliq tushumlari, xayriyalar va hokazolar hisobidan davlat 
ijtimoiy xizmatlari tarzida amalga oshiriladi. 
3. "Yordam" tadbirlari, bunda turli uyushmalar orqali ijtimoiy yordam ko‘rsatishning 
norasmiy usullari rag‘batlantiriladi. 
Ba’zi mamlakatlarda o‘ziga xosliklar bor. Aytaylik, Yaponiyadagi ijtimoiy siyosat ushbu 
rejalarga daxldor odamlar ishlaydigan korxoia va muassasalarni ularning ijtimoiy ehtiyojlarini 
hal etishga jalb qilish asosida qurilgan. 
Biroq, eng umumiy tamoyillar - qariganda nafaqaga chiqish, kasal bo‘lganda, mehnatga 
layoqatini yo‘qotganda, ishsiz qolganda nafaqalar olish huquqini ta’minlaydigan ijtimoiy sugurta 
mavjudligidan iborat. Bu xil sug‘urta asosida "qars ikki qo‘ldan" tamoyili yotadi, buning ma’nosi 
shuki, ijtimoiy xizmatlarning tarkibi, ko‘lami sug‘urta qilingan shaxs to‘laydigan badalning 
miqdoriga bog‘liq bo‘ladi.