Jamiyat va inson falsafasi Reja

«Sivilizatsiya» va «madaniyat» tushunchalari ko‘pincha sinonimlar sifatida ishlatib kelindi.
XIX asrning ikkinchi yarmidan sivilizatsiya tushunchasini butun bir xalqlar va mamlakatlarning rivojlangan holatiga, «oliy darajadagi madaniy tuzilmalar»ga tatbiqan, ko‘plik shaklida qo‘llanila boshlandi. 1861 yilda Zalsburgda insoniyat sivilizatsion rivojining rang-barangli nazariyasini, tarixga madaniy-tarixiy yoki sivilizatsion yondoshuvni shakllantira boshlagan madaniy-tarixiy maktab paydo bo‘ldi.
Sivilizatsiya – tarixning madaniy-tarixiy konsepsiyasi nuqtai nazaridan, - sotsiomadaniy asosga ko‘ra bir-biridan farq qiluvchi mamlakat va xalqlarning yirik hamda uzoq davom etadigan mustaqil umumiyati bo‘lib, ularning o‘ziga xosligi tabiiy, oxir-oqibat hayotning ob’ektiv sharoitlari, shuningdek, ishlab chiqarish usuliga bog‘liq bo‘ladi. Bu umumiyatlar vujudga kelish, shakllanish, inqiroz va barham topish bosqichlarini bosib o‘tdilar.
4. Qadriyat arabcha so’z bo’lib, qadrandozi, o’lchov, me’yor degan ma’noni anglatadi. Falsafiy ma’noda qadriyat – tabiiy va ijtimoiy hayotda namoyon bo’ladigan, odamlar tomonidan qadrlanadigan, ular uchun foydali, ahamiyatli, moddiy iqtisodiy, madaniy, ma’naviy, mavkuraviy, siyosiy, huquqiy, diniy, milliy, ijtimoiy omillar yig’indisi bo’lib hisoblanadi. Qadriyatlar tushunchasi qadr-qimmat degan ma’noni anglatadi. Oddiy qilib shuni aytish kerraki, «qadriyat» iborasining mazmuni juda sodda bo’lib, uning etimologik mazmuniga vobastadir. Qadriyatlar – odamlar qadrlaydigan narsalardir. Bular atrofimizdagi predmetlar, narsa va hodisalar, voqyealar bo’lib, odamlarning kundalik hayotiy ehtiyojlari va talablarini qondira oladigan yoki qondirishi mumkin bo’lgan narsalardir. Umuman olganda qadriyatlar deyilganda faqat o’tmish davr uchun muhiy ahamiyat kasb etib qolmasdan, hozirgi kun va kelajakdagi taraqqiyotga ham ijobiy ta’sir etadigan, kishilar ongiga singib ijtimoiy ahamiyat kasb etadigan moddiy, ma’naviy, tabiiy, diniy, axloqiy, falsafiy va boshqa boyliklar majmuasi tushuniladi. Har qanday qadriyat inson faoliyatining mahsuli, uning obektiv olamga bo’lgan munosabatining ifodasidir. Qadriyatlar jamiyat ijtimoiy va ma’naviy taraqqiyotining mahsulidir. Har bir qadriyat muayan bir davr, sharoit va ehtiyojning mahsulidir. Qadriyatlar falsafiy nazariyasining ba’zi masalalari, o’tgan XIX asrning ikkinchi yarmida Yevropada yangi kantchilik maktabiga mansub V. Vindelband, G. Rikart va boshqalar tomonidan ishlab chiqildi. Qadriyat nazariyasini o’rganish yunoncha – qimmatbaho ma’nosini anglatuvchi aksiologiya degan ilm sohasini vujudga keltiradi. XIX asrning 20-50 yillarida M. Sheler, N. Gartman, R.B. Perri, S.P. Popper kabi nemis va amerika faylasuflarining asarlarida bu fanning asoslari shakllantirildi.

O`zbеkistоnning dаvlаt mustаqilligi tufаyli хаlqimizning аzаliy milliy urf-оdаt vа mаrоsimlаri qаytаdаn tiklаnа bоshlаndi, bu udumlаr оilаni mustаhkаmlаshdа muhim o`rin egаllаydi. O`zbеkistоn hukumаti оilа mаsаlаlаrigа dаvlаt siyosаti dаrаjаsidа bаjаrilishi lоzim bo`lgаn ustuvоr vаzifа sifаtidа qаrаydi. O`zbеkistоn Rеspublikаsi Kоnstitutsiyasining 63-mоddаsigа kurа, оilа jаmiyatning аsоsiy bo`g`ini hisоblаnаdi, u jаmiyat hаmdа dаvlаt tоmоnidаn muhоfаzаdа bo`lish huquqigа egа. Оnаlik vа bоlаlikni muhоfаzа qilish bo`yichа bоshqа qоnuniy hujjаtlаr hаm qаbul qilinib, аmаliy tаdbirlаr bеlgilаngаn. Оilаni jаmiyatning rаvnаq tоpilishidаsh tutgаn o`rni vа ishtirоkini yanаdа оshirish, оilа lаrning huquqiy, ijtimоiy, iqtisоdiy, mа`nаviy-ахlоqiy mаnfааtlаrini vа fаrоvоnligini yaхshilаshni dаvlаt tоmоnidаn qo`llаb-quvvаtlаshni kuchаytirish hаmdа izchil tа`minlаsh mаqsаdidа O`zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti 1998 yilni «Оilа yili» dеb e`lоn qildi. Shungа аsоsаn, оilа mаnfааtlаrini tа`minlаsh bоrаsidа аmаlgа оshirilаdigаn tаdbirlаr to`g`risidа dаvlаt dаsturi ishlаb chiqildi. O`zbеkistоn Rеspublikаsi хоtin-qizlаr qo`mitаsi huzuridа Rеspublikаsi «Оilа» ilmiy-аmаliy mаrkаzi tаshkil etildi. Оilаviy hаyot mаsаlаlаrini huquqiy tаrtibgа sоlishgа bаg`ishlаngаn O`zbеkistоn Rеspublikаsining оilа kоdеksi qаbul qilingаn. Bахtli оilаlаr tufаyli bахtli jаmоа vujudgа kеlаdi. Chunki, bахtli оtа-оnаlаr bахtli bоlаlаrni ulg`аytirаdilаr. Bir-birigа mеhr qo`ygаn оtа-оnаlаrning fаrzаndlаri hаm birbirlаrigа mеhr qo`yadilаr. Оilа hаr bir хаlqning, millаtning dаvоmiyligini sаqlаydigаn, milliy qаdriyatlаrning rivоjini tа`minlаydigаn, yangi аvlоdni dunyogа kеltirib, uni mа`nаviy vа jismоniy bаrkаmоl qilib tаrbiyalаydigаn, jаmiyatning аsоsiy nеgizi hisоblаnuvchi muqаddаs mаskаndir. Оilа tаbiаtning eng go`zаl mo`jizаlаridаn biri bo u insоnlrgа хоs “tаbiiy-biоlоgik”, iqtisоdiy, huquqiy, mа`nаviy munоsаbаtlаrigа аsоslаngаn ijtimоiy birlikdir. Оilа – kishilаr hаyotining eng muhim qismi, fuqаrоlik jаmiyatining tаyanch nuqtаsidir. Bu muqаddаs mаskаndа insоn dunyogа kеlаdi, аynаn mаnа shu еrdа u mа`nаviy vа ахlоqiy jihаtdаn kаmоl tоpаdi. Оilаdа mеhr-muhаbbаtning yuzаgа kеlishi vа hukm surishi uchun quyidаgi shаrtlаrning bo`lishi ko`zdа tutilаdi: – оilа а`zоlаrining bir-birini qаdrlаshi; – оilа а`zоlаrining bir-birlаrigа ishоnishi vа himоyalаshi; – yaqinlik, o`zаrо yordаm vа o`y-fikrlаrini o`rtоqlаshish; – mаs`uliyatni his qilishlаri (оtа-оnаlаrning o`z burch vа mаs`uliyatlаrini his etishi); – qiyinchiliklаrgа qаrshi birgаlikdа kurаshib, ulаrni hаl qilishlаri; – o`zligini ifоdа etа оlish vа bахtli yashаsh uchun munоsib muhit yarаtа оlish; – sоg`lоm mоddiy vа mа`nаviy hаyotgа egа bo`lishlаri; Yuqоridа sаnаb o`tilgаn ehtiyojlаr оilа muhitidа qоndirilmоg`i lоzim. Pаyg`аmbаrimiz аlаyhissаlоm bir hаdislаridа: “Nikоh mеning sunnаtimdir, kim sunnаtimdаn vоz kеchsа, u mеndаn emаs” (ya`ni ummаtim emаs), dеgаnlаr (Ibn Mоjа rivоyati).

"Jamiyat" tushunchasi, uning mohiyati, mavjudligi va taraqqiyoti qonunlari. Jamiyat - insoniyatning umumiy oilasi. Jamiyat mavjudligining moddiy va ma`naviy omillari. Jamiyat taraqqiyotining turli xil nazariyalari. Jamiyat rivojida tadrijiylik va vorislik. Jamiyat tarixi va taraqqiyotiga sinfiy qarash hamda ijtimoiy ziddiyatlarni mutlaqlashtirishning zarari.
Taraqqiyotning o`zbek modeli-jamiyat rivojining tadrijiy rivojlanish konsepsiyasi. Uning asosiy tamoyillari, milliy va planetar ahamiyati, iqtisod va ma`naviyat. Iqtisodiy rivojlanishning ma`naviy taraqqiyotga bog’liqligi. Zamonaviy texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy etish vazifalari. Iqtisodni boshqarish va mafkuraviy jarayonlar.
Jamiyat falsafasi va taraqqiyotning o`zbek modelini o`rganishning ahamiyati. Yosh avlodda ijtimoiy-falsafiy bilimlarni shakllantirish va taraqqiyotimizning tamoyillari to`g’risida ilmiy xulosalar xosil qilish zarurati.
Inson olamning tarkibiy qismi. Odam, inson, individ va shaxs tushunchalari. Inson tarixning yaratuvchisi va eng ulug’ ijtimoiy qadriyat. Antropologiya - inson to`g’risidagi fan. Insonning jamiyatdagi o`rnini zamonaviy talqinlari. Insonning tabiati va mohiyati. Inson mavjudligi: tana (jism) va ruh (ma`naviyat uyg’unligi). Inson borlig’i: tabiiy jonzot, biologik zot, ijtimoiy vujud. Insonning ma`naviy - ruhiy olami. Shaxsning tabiiy, ijtimoiy va ma`naviy - psixologik xususiyatlari. Maqsad va manfaatlar inson borlig’ining tamoyillari sifatida.
Mustaqil O`zbekistonda demokratik jamiyat qurish, inson qadri va erkinliklari. Inson manfaatlari, uning moddiy va ma`naviy ehtiyojlari. Islohotlar - inson manfaatlarini ko`zlab amalga oshirilayotgan jarayon. Bozor munosabatlariga o`tish sharoitida ijtimoiy himoya qilish tamoyili.
Inson muammosini o`rganishning tarbiyaviy zarurati va ahamiyati. O`zbekistonda ozod Vatan va erkin hayot qurish vazifalarining yoshlar ma`naviy kamoloti bilan uyg’unligini ta`minlash - zamonaviy ta`lim-tarbiya ishining mezoni sifatida.