Jamen interferometrining ishlash prinsipini tushuntiring

Mikrodunyoning noaniqlik prinsipi: Biz endi bilamizki, mikroobekt haqidagi masalalarda klassik tasavvurimizni qo‘llab bo‘lmaydi. Chunonchi, harakatlanayotgan mikrozarralarga aniq biror trayektoriya belgilash, ya’ni vaqtning har bir qo‘shni momentlarida zarraning koordinatalarini aniqlash mumkin emas. Kvant nazariyasi zarraning o‘rni haqida faqat ehtimoliy ma’lumotgina beradi. Bor modelida kiritilgan orbita yangi nazariyada inkor qilinadi. Kvant nazariyasi asosida yotgan bu noaniqlik zaruriyatmi, degan savol tug‘iladi. Agar noaniqlik yangi nazariyada zaruran paydo bo‘lsa, bu kvant nazariyaning nuqsonimi yoki afzalligimi? Kvant nazariyasining noaniqlik xossasi mikrodunyoning ajralmas xossasi ekanligini ko‘rsatamiz. Buning uchun elektron koordinatasini imkoni boricha to‘g‘ri aniqlash nimaga olib kelishini ko‘raylik. Ekran tirqishidan o‘tayotgan elektronlarning F fotoplastinkaga tushishida hosil bo‘lgan difraksion manzarani kuzataylik. 3-rasmda ko‘rsatilganidek, elektronlar ekrangacha bo‘lgan sohada r₀ impulsga ega bo‘lsin. Ekran x o‘qi yo‘nalishida joylashgan va elektronlar unga perpendikulyar u o‘qi bo‘ylab ekranga kelib tushadi, deylik. U holda elektronlar impulsi ekrangacha bo‘lgan sohada aniq ma’lum (r₀ r_x — 0, r_u=r₀). Bu xil elektronlar biz bilamizki de-Broylning yassi to‘lqini bilan tavsiflanadi. To‘lqin soni elektron impulsi bilan ma’lum munosabat orqali bog‘langan:

Yassi to‘lqin butun fazo bo‘ylab taqsimlangan, shuning uchun har bir elektron ham fazo bo‘yicha «yoyilib» ketgan bo‘ladi. Oldingi mavzuda ko‘rganimizdek, tirqishdan o‘tgan elek­tronlar yassi to‘lqin bilan tavsiflanmaydi, ularga endi tarqaluvchi (uzoqlashuvchi) to‘lqin mos keladi. Tarqaluvchi to‘lqin intensivligi yo‘nalishning murakkab funksiyasi bo‘ladi.15.1- rasmdan ko‘rinib turibdiki, to‘lqiniing tirqishdan keyingi sohada tarqalishi har xil yo‘nalishlarda sodir bo‘lib, aniq to‘lqin soni k₀ ga ega emas. Shuning uchun tirqishdan o‘tgan elektronlarning impulsi r₀ ga teng emas. Elektronlarning tirqishdan o‘tishida impulsning ekrangacha sohada nolga teng r_x proyeksiyasi eng katta qiymatga o‘zgaradi. Biz ekrangacha sohada elektronning impulsini aniq r_a ga tengligini masalan, r_x =0, R_Y = R_o bilardik. Lekin ushbu elektronlar koordinatasini butunlay bilmas edik. Elektronning tirqishdan o‘tishida esa biz uning koordinatasiii endi aniqlay olamiz, masalan, x koordinatasini tirqish kengligi aniqlik bilan, u koordinatasini esa tirqishning Y o‘qidagi joyi bilan aniqlaymiz.

35.