Jamen interferometrining ishlash prinsipini tushuntiring

Maykelson interferometrining ishlash prinsipini tushuntiring

Maykelson tajribasi – Yer harakatining yeruglik tezligiga taʼsirini aniklash maqsadida oʻtkazilgan tajriba. Bu tajriba nisbiylik nazariyasi yaratilishi umun asosiy eksperimeital omillardai biri boʻldi. Uni A. A. Maykelson amalga oshirgan. 19-asrda yeruglik qoʻzgalmas muqit "efir"la tarqaladi pa Yerning harakat yoʻnalishiga iisbatan yoruglikning tarqalish yoʻialishi har xil boʻlganda uning tezligi ham turlicha boʻladi, degan taxmin mavjud edi. Bu taxminni qal qilish maqsadida Maykelson oʻzi ixtiro qilgan interferometr yorlamida tajiba oʻtkazdi. Intsrferometrning bitta yelkasi v tezlik bilan harakatla-nuvchi Yerning orbital yoʻnalishiga mos qilib joylashtiriladi. Yeruglik manbai 0 dan chiqqan nurlar nur yoʻnalishiga 45° joylashgan yarim shaffof plastinka 5 ga borali (rayem) va bu plastinkadan nurnish bir qismi qaytib, koʻzgu 5, ga, bir qismi jca koʻzgu 5, ga tushadi. Ular nurni qaytaradi. Qaytgan nurlar yana playetinkaga tushadi: singan nurlarning bir qismi kuzatish naychasi (1,2) ga tushadi. Plastinkadan koʻzgulargacha boʻlgan masofa bir xil boʻlganligi sababli naycha (1, 2) ga bir xil geomstrik yoʻl uzunligidagi nurlar tushadi. Agar yoruglik 55, va 55, yoʻpalishlarla har xil tezliklar bilan tarqalganila udi, nurlar oʻrtasida yoʻl farqi vujudga kelib, kuzatish paychasining fokal tekisligila interferensiya manzarasi paylo boʻlarli. Butun qurilma 90° ga burilganda nurlarning yoʻl farqi ishorasi oʻzgarib, interferensiya (kuchayish yoki kucheizlanish) manzarasi biror masofa D=(2/D) (ir/c-) ga siljishi kerak eli. Bunda / — interferometr yelkasining uzunligi, A. — yoruglik toʻlqin uzunligi, s — nakuumlagi yoruglik tezligi, v — Yerning efirga nisbatan tezligi. Pekin tajribala qurilmani 90° ga burganla manzaraning bunlay siljishi kuzatilmaydi. Bu tajriba kup marta takrorlangan. Barcha xrllarda ham birdek natijaolimgan. Shunlay qilib, Maykelson tajribasi yoruglikning pakuumdan barcha yoʻnalishlarla bir xil bulishini isbotladi pa "efir" leb nom olgan muhitning mavjudligini inkor etdi.

15.