|
Talantlar tasnifi
Psixologiyada iste’dodning sakkiz turini ajratish odatiy holdir:
Og‘zaki lingvistik. U jurnalistlar, yozuvchilar va yuristlarga xos bo‘lgan yozish va o‘qish qobiliyatiga javobgardir.
Raqamli. Ushbu tip matematiklar, dasturchilar, ya’ni har kuni raqamlar bilan ishlaydigan odamlar uchun odatiy holdir.
Auditoriya. Musiqachilarga, tilshunoslarga va tilshunoslarga bog‘liq.
Mekansal Bu dizaynerlar va rassomlar, me’morlar va moda dizaynerlari uchun xarakterlidir.
Jismoniy. Bu sportchilar va raqqoslar uchun o‘ziga xosdir, chunki bu odamlar amalda o‘rganish osonroq.
Shaxsiy, u hissiy deb ham ataladi. U insonning o‘ziga aytadigan so‘zlari uchun javobgardir.
Shaxslararo. Ushbu iqtidorga ega odamlar, asosan, o‘z faoliyati davomida jamiyat bilan chambarchas bog‘liqdir. Bular siyosatchilar, sotuvchilar, aktyorlar.
Atrofmuhit qobiliyati. Ushbu turdagi iqtidor ko‘pincha murabbiylar va fermerlarga beriladi.
Ushbu tasnif 1980yillarning boshlarida mashhur amerikalik psixolog Xovard Gardner tomonidan taklif qilingan
Yuqorida aytilganlardan iqtidor bu qobiliyatlar, ularning kombinatsiyasi. Ya’ni, yakka, ajratilgan qobiliyat, hatto juda yuqori rivojlanish darajasiga etgan va talaffuz qilingan bo‘lsa ham, iste’dodning analogi bo‘lishi mumkin emas. Bu, xususan, fenomenal xotiraga ega odamlarni ko‘rikdan o‘tkazish bilan tasdiqlanadi. Shu bilan birga, u xotirada, uning kuchi va qobiliyati, ko‘pchilik iste’dodning tengligini ko‘rishga tayyor.
Ushbu hodisalarning o‘zaro bog‘liqligi va farqi
Qobiliyatlar, iqtidor va iste’dodlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik va farqlar muammosini tahlil qilib, xulosa qilishimiz mumkinki, ushbu mavzu bo‘yicha fikr asosan ushbu tushunchalarga kiritilgan tarkib bilan belgilanadi.
Yuqorida keltirilgan tushunchalarni aniqlashda katta qiyinchilik bu atamalarni umumiy tushunish bilan bog‘liq. Agar biz izohli lug‘atlarga, chet el so‘zlarining lug‘atlariga murojaat qilsak, "qobiliyatli", "qobiliyatli", "iste’dodli" atamalari sinonimlar sifatida teztez ishlatilishini va qobiliyatlarning ekspressivligini ko‘rsatishini ko‘rishimiz mumkin. Shuni ham ta’kidlash kerakki, "iste’dodli" atamasi insonning tabiiy ma’lumotlarini belgilaydi.
Shunday qilib, V. Dahlning izohli lug‘atida "qodir" degani "har narsaga yaroqli yoki moyil, jo‘shqin, qulay, ziddiyatli, munosib, opportunistik, qulay" deb ta’riflangan. Qobiliyatli odam aqliy qobiliyatli yoki rivojlangan; matematikaga, rasm chizishga qodir va buni anglashga qodir ”[7, 807]. Aslida, bu holda qobiliyatli qobiliyatli deb tushuniladi, ammo "mahorat" tushunchasi lug‘atda mavjud emas. Shuning uchun "qodir" tushunchasi faoliyatdagi muvaffaqiyat nisbati orqali aniqlanadi.
"Iste’dod" tushunchasini aniqlashda uning tug‘ma tabiatiga tayanish kerak. Ya’ni, iste’dod bu xudo tomonidan tug‘ma qobiliyat bo‘lib, inson faoliyatida yuqori muvaffaqiyatlarni ta’minlaydi. Chet el so‘zlari lug‘atida iste’dod "ajoyib tabiiy qobiliyat ..." deb ta’riflanadi
Foydasi iste’dodning holati, uning jiddiylik darajasi sifatida qabul qilinadi. V.I. Dal, S.I.Ozhegovning izohli lug‘atlarida va chet el so‘zlarining izohli lug‘atida iqtidor, mustaqil tushuncha sifatida mavjud emasligi bejiz emas.
Yuqoridagilardan xulosa qilishimiz mumkinki, qobiliyat, iste’dod va iste’dod, har xil asoslarda ajralib turadi. Qobiliyat haqida gapirganda, biz odamning biron bir narsa qilish qobiliyatini ta’kidlaymiz va iste’dod, qobiliyat haqida gapirganda, biz bu odamning sifati (qobiliyati) tug‘ma ekanligini ko‘rsatamiz. Shu bilan birga, qobiliyat ham, qobiliyat ham, iste’dod ham faoliyat muvaffaqiyatida namoyon bo‘ladi.
Menimcha, qobiliyat, qobiliyat, iste’dod tushunchalari birbiriga o‘xshashdir, chunki agar insonda ular bo‘lsa, ular birbiri bilan chambarchas bog‘liqdir. Ushbu sifat tizimi, mening fikrimcha, faqat muvaffaqiyatli, maqsadli odamlarga xosdir. Agar siz har bir mezonni alohida o‘rganishni boshlasangiz, siz sezilarli darajada farqlar chizig‘ini qo‘lga kiritishingiz mumkin. Shunday qilib, agar qobiliyat bu har qanday qobiliyatni namoyon etish uchun insonning tug‘ma, genetik tarkibidagi fazilatlari bo‘lsa; bu iste’dod bir xil fazilatlarga ega, ammo faqat bir kishi butun hayoti davomida ularga ko‘rsatib bergan farq bilan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
