Jalol To‘rabekovich Ro‘zimurodov – Samarqand kasbga o‘qitish markazi katta o‘qituvchisi Тақризчилар: S. Q. Axrorov



Download 1,03 Mb.
bet16/16
Sana31.10.2020
Hajmi1,03 Mb.
#50719
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16
Bog'liq
Amaliy elektron zanjirlar

Tajriba natijalari


12.1-Jadval. JK Flip-Flop uchun chinlik jadvali

KIRISHLAR

CHIQISH

K=SW3

J=SW2

CLK=SW1

Q=L(a)

0

0






0

1






1

0






1

1







Baholash tartibi.



Mezon

Baholash tartibi

To’liq

Yaxshi

Qoniqarli

Yo-

mon

Jami

Fikr mulohaza


Natijalarni baholash

Olingan natijalar

30
















Zanjirni tuza olishi va tushunishi

15
















Nazorat savollari

15
















Ishni baholash

Asboblarning ishlatilishi

10
















Ishga munosabat

10
















Maxsus ish kiyimi

10
















Vaqt

Talab qilingan vaqt

10
















Umumiy ball

100















13-TAJRIBA. TO‘LIQ SUMMATOR/TO‘LIQ AYIRGICH

Tajriba maqsadi.


Qo’shish va ayirish arifmetik amallarini bajaruvchi elektron zajirlarni tuzish usullarini orgatish.



Asbob va uskunalar

Materiallar

Turi

Soni

Xavfsizlik va ehtiyot choralari

VOM Ta’minlash manbai

Mantiqiy panel

Ossillograf


IC

7400
7402
7404
7410
7420
7486

Bir donadan

IMS oyoqchalarini to’g’ri aniqlang.

Ta’minlash manbai qutbini to’g’ri ulang.

Komponentlar va asboblarni zararlamang.




Qisqacha nazariya


IMS ishlab chiqaruvchilar seriya raqami.

TIPI

Motorola

Fairchild

Texas

Instruments

National

Semiconductor

7400

MC7400P

MC7400L


7400PC

7400DC


SN7400N

SN7400J


DM7400N

7402

MC7402P

MC7402L


7402PC

7402DC


SN7402N

SN7402J


DM7402N

7404

MC7404P

MC7404L


7404PC

7404DC


SN7404N

SN7404J


DM7404N

7420

MC7420P

MC7420L


7420PC

7420DC


SN7420N

SN7420J


DM7420N

7486

MC7486P

MC7486L


7486PC

7486DC


SN7486N

SN7486J


DM7486N


Bu tajribada barcha IMS lar uchun : 14-oyoqchada Vcc = +5Volt, 7-oyoqchada 0 (erga ulash).

Har bir seriyali IMSlarning zanjir chizmasiga asosan belgilangan nuqtalardagi kuchlanishlarni o’lchang va jadvalni to’ldiring.



2. TO’LIQ JAMLAGICHDA YIG‘INDI amali va TO’LIQ AYIRGICHDA AYIRMANI TOPISH

S amalida X+Y+Ci



D amalida X-Y-Bi

13.1-rasm. To’liq jamlagichda YIG‘INDI amali va to’liq ayirgichda AYIRMANI TOPISH

O’zgaruvchi

J

K

L

M

To’liq jamlagich

X

Y

Ci

S

To’liq ayirgich

X

Y

Bi

D

 

0

0

0

 

0

0

+5

 

0

+5

0

 

0

+5

+5

 

+5

0

0

 

+5

0

+5

 

+5

+5

0

 

+5

+5

+5

 

13.1-Jadval.

3. C0 chiqish uchun to’liq jamlagich.

13.2-rasm. Co chiqish uchun to’liq jamlagich.



X

Y

Ci

Co

0

0

0

 

0

0

+5

 

0

+5

0

 

0

+5

+5

 

+5

0

0

 

+5

0

+5

 

+5

+5

0

 

+5

+5

+5

 

13.2-Jadval.
  1. To’liq ayirgich uchun Bo, X-Y-Bi amali uchun Bo


13.3-jadval. To’la ayirgich, Bo uchun.



X

Y

Bi

Bo

0

0

0

 

0

0

+5

 

0

+5

0

 

0

+5

+5

 

+5

0

0

 

+5

0

+5

 

+5

+5

0

 

+5

+5

+5

 

5. YArim jamlagichli to’liq jamlagich

(a) X+Y+Ci





13.4-rasm. To’la jamlagich va yarim jamlagich.

X

Y

Ci

S

Co

0

0

0

 

 

0

0

+5

 

 

0

+5

0

 

 

0

+5

+5

 

 

+5

0

0

 

 

+5

0

+5

 

 

+5

+5

0

 

 

+5

+5

+5

 

 

13.4-Jadval.

6. 2 Bitli Parallel Binar Jamlagich

X1X0 X1 X0

+Y1Y0 ≡ + Y1 Y0

SUM Co1S1S0



13.5-rasm. 2 bitli parallel binar jamlagich.

(a) 13.5-rasmda keltirilgan zanjir 2-bitli parallel binar summator bo’lib, X1X0, Y1Y0 sonlar uchun X1X0 + Y1Y0 = Co1S1S0 qo’shish amalini bajaradi va Co1S1S0 yig‘indi ikkili sanoq tizimida ifodalanadi. 13.5a-jadval ikki qismdan iborat bo’lib, tajriba uchun qiymatlar qismidagi qiymatlar tajriba uchun binar ekvivalentlar qismi sonlarni qo’shish amali bajarilgach natijalarni amaldagi binar qo’shishga mosligini tekshirish uchun berilgan. 13.5a-jadvalning har bir qatori keyingi qatorga o’tishdan oldin to’ldirilib bo’linishi zarur. Tajriba uchun qiymatlar qismini to’ldirish uchun o’lchash nuqtalarida kuchlanishlarni o’lchang. Endi yangi qatorga o’tishdan oldin 13.5a-jadvalning binar ekvivalentlar qismi to’ldirilishi zarur. Binar sanoq sistemasida X1X0 va Y1Y0 sonlarni ifodalash uchun musbat potensialli kuchlanishdan foydalaniladi 1≡〉2.5Volt va 0≡〈0.5Volt. Endi, ularni raqamli usulda qo’shing va natijaviy yig’indini SC ustunga Sc(Sum Computed-Jamlash bajarilgan) tarzida kiriting. Endi tajriba uchun qiymatlar qismidagi Se qatorga yig’indi Se=CoS1S0 tarzida binar sanoq sistemasida kiriting. Sc va Se bir biriga mos tushishi lozim. Bajarib bo’lgach, keyingi qatorga o’ting. Agar bajara olishga ishonch hosil qilmasangiz o’qituvchini chaqiring.



13.5a-Jadval

Tajriba uchun qiymatlar

 

Binar ekvivalentlar

(binar tizimda)

X1

X0

Y1

Y0

Co1

S1

S0

X1X0

Y1Y0

X1X0

+Y1YO

Co1S1S0

(experimental)

0

0

0

0

 

 

 

 

 

 

SC

SE

+5

+5

+5

+5

 

 

 

 

 

 

 

 

+5

+5

+5

+5

 

 

 

 

 

 

 

+5

0

+5

+5

 

 

 

 

 

 

 

0

+5

+5

0

 

 

 

 

 

 

 

(b) Tajriba natijalarini jadvalga kiriting.



X1

X0

Y1

Y0

Co1

S1

S0

a

0

0

0

+5

 

 

 

b

0

+5

0

+5

 

 

 

c

0

+5

+5

+5

 

 

 

d

+5

0

+5

0

 

 

 

e

+5

0

+5

+5

 

 

 

13.5b-Jadval

Baholash tartibi.



Mezon

Baholash tartibi

To’liq

Yaxshi

Qoniqarli

Yo-

mon

Jami

Fikr mulohaza


Natijalarni baholash

Olingan natijalar

30
















Zanjirni tuza olishi va tushunishi

15
















Nazorat savollari

15
















Ishni baholash

Asboblarning ishlatilishi

10
















Ishga munosabat

10
















Maxsus ish kiyimi

10
















Vaqt

Talab qilingan vaqt

10
















Umumiy ball

100

















14-Tajriba. AR/ RA aylantirgich.

Tajriba maqsadi


Raqamli signallarni analogli signallarga va analogli signallarni raqamli signallarga aylantirish usullarini o’rganish.


Asbob va uskunalar

Materiallar

Turi

Soni

Xavfsizlik va ehtiyot choralari

VOM

Ta’minlash manbai

Mantiqiy panel

Ossillograf



IMS

7400
7402
7472

1 dona

1 dona


1 dona

IMS va ta’minlash manbai ulanish o’yoqchalarini adashtirmang.

Asbob uskunalarni yaroqsiz holga keltirmang, avaylang.



Qisqacha nazariya


Kuchlanish, bosim, harorat, tezlik va sh.k. lar kabi tabiiy jarayonlarning o’lchov miqdorlari qiymatlari odatda uzluksiz o’zgaruvchi bo’ladi, ya’ni ular analogli signallardir. Biroq, raqamli texnika va axborotni saqlovchi xotira qurilmalari va qayta ishlash vositalari rivojlanishi bilan ularni raqamli axborot signaliga aylantirish zarurati ham ortib bormoqda. Buning uchun qo’llaniladigan vositalar analog-raqamli (A/R) va raqamli-analogli (R/A) aylantirgichlarga talab ham yuqoridir.

Ko’p bo’limli binar yuklanishli R/A aylantirish texnologiyasida qarshiligi 2 ga karrali ortib boruvchi rezistorlar tizimi qo’llaniladi. Bu rezistorlar OK kirishi va sanagich chiqishi orasiga ulanadi. Ular sanagichdan chiqayotgan raqamli signalarga proporsional ravishda jamlash bo’limiga(summatorga) tok o’tkazadi. Kerakli masshtablash koeffitsiyentini ta’minlash uchun OK zanjiridagi teskari bog’lanish rezistorlari qiymati tanlanadi. Bu jarayonda OK chiqishidagi analogli chiqish kuchlanishini tanlangan masshtablash koeffitsiyentiga ko’paytirib sanagich bergan ikkilik vazn yig’indisiga tenglashtiradi.

R/A aylantirgich analogli chiqishidagi kuchlanishni uzluksiz o’zgartitib bo’lmaydi, faqat belgilangan qiymatgagina o’zgartirish mumkin. Bu o’zgarishning eng kichik qiymati 2 bit raqamli o’zgarishga mos keladi. 2-bit eng kichik bit ko’rsatkichi (EKBK) hisoblanadi. Yuqori qiymatli har qanday bit analogli chiqish kuchlanishini deb ataluvchi yuqori qiymatli bit berilganda, mos holda ikki marta o’zgartiradi. Masalan, maksimum sanash darajasi 1X22+1X21+1X20=7 bo’lgan uch darajali sanagichni ko’rib chiqaylik. Agar OK masshtablash koeffitsiyenti eng kichik bit ko’rsatkichi 1 Volt bo’lganda analogli chiqish bir eng kichik bit ko’rsatkichiga 1 Voltga ortadi.

ENG KATTA KO’SATKICHLI BIT =1X4=4 Volt bo’lsa va analogli chiqish kuchlanishi har qadamda 1 Voltdan 7 Voltgacha ortadi.

Chiqish kuchlanishini ajrata olish qobiliyatini yaxshilash uchun bitlar soni oshirilishi va eng kichik bit ko’rsatkichi (EKBK) kamytirilishi zarur bo’ladi.

Agar R/A chiqishi OK bir kirishiga komparator sifatida ulangan bo’lsa va OK boshqa kirishiga noma’lum analogli kuchlanish berilsa, OK chegaraviy chiqish kuchlanishi qiymati, R/A aylantirgich va noma’lum analogli signallar farqiga bog’liq ravishda, musbat yoki manfiy bo’lishi mumkin. Komparator chiqishi o’zgarishi uchun sanagichning sanash darajasini aniqlovchi, sanagich holati bir bitga to’g’ri keluvchi eng kichik bit ko’rsatkichi (EKBK) analogli kuchlanishga teng bo’lishi zarur. Shuning uchun bu taqqoslash usuli A/R sifatida qo’llanilishi mumkin.



1. R/A aylantirgich-o’nlik IO’K(ikkilik-o’nlik kod)

7490 tipli sanagichning 2 va 3- o’yoqchalari(pin) erga ulanganida sanash amalini bajaradi va 2 va 3-o’yoqchalariga +5 Volt berilganida, qiymati 0 ga qaytariladi. 2 va 3-oyoqchalarning erga ulanishi 7490 tipli sanagichga sanash imkonini beradi. Past chastotali signal generatori chastotasini 1000Hz ga qo’ying va 741C tipli OK chiqshidagi signalni ossillografda ko’ring. Chiqish signali har bir qadami teng bo’lgan, to’qqiz qadamli zinasimon pasayuvchi shaklda bo’lishi zarur. Agar bu shaklni hosil qilmagan bo’lsangiz, nol holatini tekshiring.





14.1-rasm. R/A aylantirgich-o’nlik IO’K(ikkilik-o’nlik kod).

Ossillografning gorizontal o’qini shunday sozlangki, arrasimon signalning ikki davri ekranda ko’rinsin. Nolni o’rnatuvchi, 500 Omli qarshilikni shunday sozlangki, arrasimon signalning amplitudasi 0 Volt bo’lsin. Tanlangan qarshilik qiymatida, eng katta manfiy yarim davr vertikal bo’yicha -9.0 Volt bo’lishi zarur. Past chastotali generatorni yakka impuls berish rejimiga o’tkazing. 7490 o’nlik sanagichning 2 va 3- oyoqchalariga +5 Volt berib, nol holatga keltiring. Ossillografni TRIG holatdan INT holatga o’tkazing.

R/A aylantirgichni chiqishidagi kuchlanishning qiymatini berilgan yakka impuls davomiyligida o’lchang va 14.1-jadvalni to’ldiring.

Past chastotali generatorni 1000Hz signal berish holatiga va Ossillografni TRIG holatidan EXT NEG holatiga o’tkazing. Gorizontal o’q yoyilmasini shunday tanlangki, ekranda faqat bitta arrasimon shakl ko’rinsin. Signal shakli 14.2-rasmda keltirilgan.


14.1-jadval. R/A aylantirgich chiqish kuchlanishi 14.2-rasm. O’nlik arrasimon signal.


2. Masshtab koeffitsiyentini tanlash.

RF qarshilikni 2730 Om qilib tanlang. Zarurat bo’lsa, RF qarshilikni shunday tanlangki, eng kichik bit ko’rsatkichi –EKBK(LSB)=0.5Volt bo’lsin. 14.2b-rasmga signal shaklini chizing va 14.1-jadvalga RF qiymatlari bilan eng kichik bit ko’rsatkichi (EKBK) qiymatlarini kiriting.



3. R/A aylantirgichda “opens” effekti.

RF qarshilikni 4750 Om qilib tanlang. (RF qarshilik qiymati 4750 Omdan farq qilsa, 14.1-jadvaldagi qiymatlardan foydalaning.)

Quyidagi oyoqchalar tutashtirilganda, zinasimon signal shakliga ta’sirini kuzating. Har bir holat uchun 14.3-grafikga signal shaklini chizing.

(a) 7404 tipli IMSning 2-oyoqchasiga va 7405 tipli IMSning 1-oyoqchasiga 1 ≡ 20 berilganda, signal shaklini 14.3a-garfikka chizing.

(b) 7404 tipli IMSning 4-oyoqchasiga va 7405 tipli IMSning 3-oyoqchasiga 3 ≡ 21 berilganda, signal shaklini 14.3b-garfikka chizing.

(c) 7404 tipli IMSning 6-oyoqchasiga va 7405 tipli IMSning 5-oyoqchasiga 3 ≡ 22 berilganda, signal shaklini 14.3c-garfikka chizing.


14.3-rasm. Ochiq xatolikli o’nlik zinasimon signal shakli.


4. Qarshilik qiymati noaniqligi effekti.

Yuklanish zanjiridagi 10.5kOm qarshilikka parallel ravishda 68 kOm ±10% shunt qarshilik ulang. 14.4-grafikka signal shaklini chizing. 68 kOm qarshilikni olib tashlang. Signal shakli 68 kOm qarshilik ulangan va olib tashlangan hollar uchun chizilishi zarur.

Signal shakli



14.4-rasm. R/A binar yuklanishida qarshilik qiymati noaniqligi effekti.

5. A/R solishtirib-aylantirish usuli.

Bu usulda 14.5-rasmda keltirilgan qo’shimcha komparator zanjiri qo’shilgan R/A aylantirishning solishtirish usulida qo’llanilgan 1 qismidagi sxemadan foydalaniladi.

Impulsli generatorni yakka impuls berish rejimiga o’tkazing. Sanagichni 0 holatga keltiring. Ossillografni 14.5-rasmdagi OK 5-oyoqchasiga ulang, potensiometrdagi kuchlanish qiymatini va o’lchangan kuchlanish qiymatini 14.2e-jadvaldagi 1 qatorga kiriting. 14.5-rasmdagi OK chiqish kuchlanishini nazorat qiling. Nazorat qilinayotgan OK chiqishidagi signali bir qutb chegarasidan ikkinchisiga o’tmaguncha, o’nlik sanagichga yakka impuls bering. Sanagich sanagan holatini(qiymatini) 7405 tipli IMS chiqishida o’lchang. (Eslatma: 7490 sanagich juda sezgir bo’lgani uchun, ossillografning ulash simlaridan chiquvchi shovqin impulsi, sanagichda tasodifan sanalishi mimkin. Shu sabadan, o‘lchashni 7405 IMS chiqishida olib boring).

Bu jarayonni 14.2e-jadvalda keltirilgan 5-oyoqchadagi kuchlanishlar qiymatining har biri uchun takrorlang. Har bir o’lchashdan oldin, 7490 sanagich nol holatga o’tganiga etibor qiling.



6. A/R aylantirgich ajrata olish chegarasi

5-oyoqchaga potensiometr orqali -2.5 V kuchlanish bering. OK chiqishida o’zgarish bo’lmaguncha, yakka impuls bering. Endi, 5-oyoqchadagi manfiy kuchlanishni bir tekis oshirib boring, bu oshirshni OK chiqishida o’zgarish bo’lmaguncha davom ettiring (14.5-rasm). 5-oyoqchadagi kuchlanishni yozib oling.



V=_________________


14.5-rasm. A/R Solishtirib-aylantirish usuli.

14.2-jadval. A/R aylantirish.







5-oyoqcha

kuchlanishi




OK chiqishida signal paydo bo’lganda, 7405 oyoqchalaridagi kuchlanishni o’lchash

CRO sezgirligini 1 V/bo’linma qilib tanlang.



7405 tipli IMS oyoqchalaridagi kuchlanish

8-oyoqcha

6-oyoqcha

4-oyoqcha

2-oyoqcha

1

-0.5













2

-1.5













3

-2.5













4

-3.5













5

-4.5













6

-5.5













7

-6.5













8

-7.5













9

-8.5













Sanagichga qo’shimcha impuls bering. Endi, potensiometr orqali 5-oyoqchadagi kuchlanishni OK chiqishi o’zgargunicha oshirib(manfiy tomonga) boring. 5-oyoqcha kuchlanishini yozib oling. V=______________

Impulsli generator chastotasini 1000 Hz qilib tanlang va EXT TRIG NEG dan foydalaning. (14.1-rasmga qarang). OK ning 4-oyoqcha kirishni tekshiring (14.5-rasm), bunda manfiy 9 V zinasimon kuchlanish bo’lishi lozim (xuddi 1(a) bo’limdagi hol kabi). Endi, OK chiqishini tekshiring (oyoqcha-10, 14.5-rasm). 12.5-rasmdagi OK 5-oyoqchasiga ulangan potensiometrni o’zgartirib, OK chiqishini nazorat qiling.


(1) Chiqish signali shaklidagi chegaraviy kuchlanishlar qiymati qanday?

Vmax = ________________ Vmin = __________________

(2) To’g’ri to’rtburchakli signal bir tekisda yoki zinasimon o’zgaradimi? 5-oyoqchadagi kuchlanish -3.5 V va -4.5 V bo’lganda signal shaklini 14.6-grafikga chizing(ikkala signal shaklini ham). 12.6-grafikda vaqt mashtabini va sathlarni ham ko’rsating.

Sanagichga yakka impuls bering. Bu OK (14.5-rasm) chiqishini o’zgartirishi zarur. Endi, 5-oyoqchaga potensiometer beruvchi kuchlanishni OK chiqishi o’zgarmaguncha oshiring. 5-oyoqchadagi kuchlanishni o’lchang. V=_________________

Impulsli generator chastotasini 1000 Hz ga o‘rnating va EXT TRIG NEG rejimidan foydalaning (14.1-rasmga qarang). 12.5-rasmdagi OK kirishida 4-oyoqchasida kuchlanish manfiy yarim davrli 9 Volt ekanligini tekshiring[1(a)-holatdagi kabi ].

Endi, 14.5-rasmdagi OK chiqishini (10-oyoqcha) kuzating. OK 5-oyoqchasiga ulangan potensiometer qarshiligini o’zgartiring, OK chiqishini nazorat qiling.

(1) Signal shaklidagi chiqish kuchlanishi chegaralari qanday?

Vmax = ________________ Vmin = __________________

(2) To’g’ri to’rtburchakli signal bir tekisda yoki zinasimon o’zgaradimi? 5-oyoqchadagi kuchlanish -3.5 V va -4.5 V bo’lganda, signal shaklini 14.6-grafikga chizing(ikkala signal shaklini ham). 14.6-grafikda vaqt mashtabini va sathlarni ham ko’rsating.

Vaqt masshtabi:



14.6-rasm. Komparator chiqishi.


Baholash tartibi.



Mezon

Baholash tartibi

To’liq

Yaxshi

Qoniqarli

Yo-

mon

Jami

Fikr mulohaza


Natijalarni baholash

Olingan natijalar

30
















Zanjirni tuza olishi va tushunishi

15
















Nazorat savollari

15
















Ishni baholash

Asboblarning ishlatilishi

10
















Ishga munosabat

10
















Maxsus ish kiyimi

10
















Vaqt

Talab qilingan vaqt

10
















Umumiy ball

100


















Download 1,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish