Jalilova s. X. Taraqqiyot psixologiyasi va differentsial psixologiya

4
2. Yana kinoteatrdasizlar. Sen qaerga o‘tirasan.
KALIT

№	Shkalalar nomi	Topshiriqlar nomeri	Topshiriqlarning umumiy soni
1	Onaga bo‘lgan munosabat	1-4, 8-15, 17-19, 27, 38, 40-42	20
2	Otaga bo‘lgan munosabat	1-5, 8-15, 17-19, 37, 40-42	20
3	Oila boshliqlari sifatida ota-onaga bo‘lgan munosabat	1-4, 6-8, 14, 17, 19	10
4	Aka-ukaga, opa-singillariga bo‘lgan munosabat	1, 2, 4, 5, 6, 8-19, 30, 40, 42	20
5	Buvi va buvalariga bo‘lgan munosabat	1, 4, 7-13, 17-19, 30, 40, 41	15
6	Do‘sti (dugonasi)ga bo‘lgan munosabat	1, 4, 8-19, 25, 30, 33-35, 40	20
7	O‘qituvchiga bo‘lgan munosabat (avtoritetli kishilar-kattalarga)	1, 4, 5, 9, 11, 13, 17, 19, 26, 2, 8-30, 32, 40	15
8	Bilimga nisabatan qiziquv chanlik	5, 22-24, 26, 28-32	10
9	Ustunlik	20-22, 39	4
10	Muloqatchanlik	16, 22-24	4
11	Odamovilik, ajralib qolganlik	9, 10, 14-16, 17, 19, 22-24, 29, 30, 40-42	15
12	Xulq-atvorning ijtimoiy adekvatligi	9, 25, 28, 32-38	10

Sonlarni joy-joyiga qo‘yib chiqish metodikasi
Metodikani foydalanishdan maqsad:
Diqqatning to‘planishi va uning ko‘chishini aniqlashga mo‘ljallangan.
Metodikadan ba’zi bir kasbiy qobiliyatlarni aniqlashda ham foydalanish mumkin, masalan (operator, uchuvchi va hokazolar).
Metodikani o‘tkazish tartiblari:
25 katakli ikkita kvadrat berilgan bo‘lib, ularni bittasida har xil sonlar tartibsiz holda yozilgan, ikkinchi kvadratning kataklari esa bo‘sh.
“Siz 2 minut davomida yuqoridagi kvadratning kataklaridagi sonlarni pastdagi kvadratning kattaklariga yoddan tartib (o‘sib borishiga qarab) bilan tez yozib chiqing” deb ko‘rsatma beriladi.
Metodikaning bajarilishini baholash: sonlarni yoddan to‘g‘ri topish va to‘g‘ri yozilgan sonlar miqdoridir. O‘rtacha norma 2 minutda 22 ta son.
STIMUL MATERIAL

16	37	98	29	54
80	92	46	59	35
43	21	8	40	2
15	84	99	7	77
13	67	69	34	18

To‘ldirish uchun jadval

Vaqt: 2 minut. Metodika guruh bilan o‘tkazilganda sinaluvchilarni nazorat qilish uchun psixolog va bir necha pedagoglar qatnashadi.

“Shulte jadvali” metodikasi

Metodikadan foydalanishdan maqsad:
Bu metodika diqqatning ko‘chishi, bo‘linishi va sensomotor reaksiya tezligini aniqlash uchun foydalaniladi.
Metodikani o‘tkazish tartibi:
Metodika 25 ta kataklarga bo‘lingan, 5 ta kvadratdan iborat bo‘lib, ularni qo‘lda yasash ham mumkin. Metodikani o‘tkazish uchun sekundomer soat va alohida katakli atlas zarur.
Kvadratlarning o‘lchami 60x60 sm. Kataklarda yozilgan sonlar tasodifiy tartibda joylashgan. Jadval sinaluvchining ko‘zidan 35-40 sm masofada joylashtiriladi. Sinaluvchi katakli kvadratlarda tasodifiy tarzda joylashgan sonlarni, ketma-ketlikda (1 dan 25 gacha) ham ovoz bilan, ham qo‘lda ko‘rsatishi kerak. Psixolog esa har bir katakli kvadratlardagi sonlarni topishga sarflangan vaqtini “tekshirish bayonnomasi” da qayd qilib boradi.
Har bir katakli kvadrat ichidagi 1 dan 25 gacha sonlarni topishga ketgan vaqt alohida qayd qilinadi. Olingan natijalarni grafik shaklida ifoda etish mumkin. SHuningdek, barcha katakli kvadratlardagi sonlarni topishga ketgan vaqtni topish uchun, 5 ta kvadratga ketgan vaqtni qo‘shib keyin o‘rtacha arifmetik miqdorni ham topish mumkin. Metodikani bajarishda kvadratdagi sonlarni topishga ketgan vaqtni bir xil yoki notekis taqsimlanishi ham ahamiyatga ega. Sog‘lom sinaluvchilar barcha kvadratlardagi sonlarni bir hil vaqt ichida topadilar. Gohida kvadratdan-kvadratga tomon sonlarni topish tezlashib boradi. Bu sensor malakaning oshib borganligini ko‘rsatadi. Agar kvadratdagi sonlarni topishga ketgan vaqt har xil bo‘lsa (yani diqqat sustlashib borsa), bu holat astenik sinaluvchilarga xos xususiyatdir (simtom).
Asteniyaning barcha turlarida va ba’zi bir psixik kasalliklarda diqqatning buzilishi va sustlashini kvadratdan-kvadratga xatolar soni va vaqt oshib borishi kuzatiladi.
SHul’te jadvalining afzalliklaridan biri, bu metodikadagi sonlarni xotirada saqlab qolish qiyin, shu jixatdan bu metodikani ko‘p marta o‘tkazish mumkin.
Stimul materiallari

21	12	7	1	20
6	15	17	3	18
19	4	8	25	13
24	2	22	10	5
9	14	11	23	16

14	18	7	24	21
22	1	10	9	6
16	5	8	20	11
23	2	25	3	15
19	13	17	12	4

22	25	7	21	11
6	2	10	3	23
17	12	16	5	18
1	15	20	9	24
19	13	4	14	8

9	5	11	23	20
14	25	17	1	6
3	21	7	19	13
18	12	24	16	4
8	15	2	10	22

5	14	12	23	2
18	25	7	24	13
11	3	20	4	18
8	10	19	22	1
21	15	9	17	6

Shulte jadvali yordamida o‘tkazilgan sinov natijalari

Jadval nomeri	Topshiriqni bajarishda kuzatilgan sinov natijalari	Vaqt
1-sonli jadval
2-sonli jadval
3-sonli jadval
4-sonli jadval
5-sonli jadval

Diqqatning ko‘chishi va taqsimlanishini aniqlash metodikasi
Metodikani foydalanishdan maqsad:
Metodika F.D.Gorbov tomonidan (1959, 1964) taklif etilgan bo‘lib, diqqatning ko‘chish va taqsimlanish darajasini aniqlash uchun mo‘ljallangan.
SHuningdek, shaxsning kasbga psixologik yaroqlilik darajasini (operator, haydovchi, uchuvchi va boshqalar) aniqlashda va patopsixologik tadqiqotlarda psixik jarayonlarning inertligini va zaifligini aniqlashda foydalaniladi.
Metodikani o‘tkazish tartibi:
Sinovni o‘tkazish uchun 49 ta katakli kvadratdan foydalaniladi (7x7). Kataklardagi sonlar ketma-ketligi aralash joylashgan. Sonlar qora va qizil rangda bo‘lib; qora sonlar 1 dan 25 gacha, qizil sonlar 1 dan 24 gacha miqdorda bo‘ladi.
Sinaluvchi oldin qora sonlarni 1 dan 25 gacha ketma-ket o‘sib boruvchi tartibda, qizil sonlarni 24 dan 1 gacha kamayib boruvchi tartibda jadvaldan topilishi kerak. Masalan: Sinaluvchi qora rangdagi sonlardan 1 ni ko‘rsatgandan so‘ng, qizil rangdagi sonlardan 24 ni topadi. Keyin qoralardan 2 sonini va qizil sonlardan 23 ni topadi. Sinov shunday davom etadi. Tadqiqotga ketgan vaqt va xatolar qayd qilib boriladi.
Stimul materiali.





Natijalar tahlili.

Ballar	5 ball	4 ball	3 ball	2 ball	1 ball
Bajarishga sarflangan vaqt	2 minut 40 Sekund va undan kamroq	2 minut 41 sekunddan 5 minut 30 sekundgacha	5 minut 31 sekunddan 6 minut 30 sekundgacha	6 minut 11sekunddan 8 minutgacha	8 minut dan ko‘p
Xatolar soni	0	0	1-2	3-4	5