Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

operativlik 
funksiyasi
ikkinchi darajali bo‗lib hisoblanadi. U bankning o‗z 
mablag‗larini yer, bino, inshoot jihozlarni qoplash uchun moliyaviy 
zaxiralarni shakllantirishga ajratishni o‗z ichiga oladi. Bu moliyaviy 
resurslar manbayi bank ishi faoliyatining birinchi bosqichlarida, 
ta‘sischilarning birinchi navbatdagi xarajatlarni amalga oshirishlarida 
juda keraklidir. Bank rivojlanishining keyingi bosqichlarida bank 
kapitalining roli muhim bo‗lib, bu mablag‗larning bir qismi to‗g‗ri 
zaxiralarni tashkil qilish uchun uzoq muddatli aktivlarga sarflanadi. 
Garchi zararni qoplashning asosiy manbayi foyda jamg‗arish bo‗lsa 
ham zararni qoplash uchun yangi aksiyalar chiqarish yoki uzoq muddatli 
qarz olish mumkin. 
Bank kapitali 
tartibga soluvchi funksiyani
ham bajaradi. Bank ka-
pitali ko‗rsatkichi yordamida bank faoliyatiga baho berish va nazorat 
qilish mumkin. Odatda, bank kapitaliga uning minimal miqdori, aktivlar 
me‘yori va boshqa bank aktivlarini sotib olish shartlari bo‗yicha talablar 
121
qo‗yiladi. O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan 
o‗rnatilgan iqtisodiy me‘yorlar, asosan, bankning o‗z kapitali hajmidan 
kelib chiqadi. Tartibga soluvchi funksiyaga kapitalni ssuda va investitsi-
on operatsiyalarni chegaralash maqsadida ishlatish ham kiradi. 
 
9-jadval 
Mamlakatimiz tijorat banklari ustav kapitali to„g„risida 
ma‟lumot, 
(mln so‗m) 
 
№ 
Bank nomi 
01.01.2012-
yil holatiga 
01.01.2013- 
yil holatiga 
O„tgan yilga nisbatan 
(+;-) 
% 
1. 
Asaka banki 
343 121 
361 232 
18 111 
105,3% 
2. 
Sanoatqurilish 
banki 
148 005 
251 836 
103 831 
170,2% 
3. 
Xalq banki 
180 000 
200 000 
20 000 
111,1% 
4. 
Qishloq qurilish 
banki 
171 097 
181 113 
10 016 
105,9% 
5. 
Agrobank 
126 201 
167 377 
41 176 
132,6% 
6. 
Mikrokredit banki 
156 750 
160 200 
3 450 
102,2% 
7. 
Milliy bank 
125 946 
125 946 
0 000 
100,0% 
8. 
Ipoteka banki 
87 484 
109 355 
21 871 
125,0% 
9. 
Aloqabank 
58 077 
74 727 
16 650 
128,7% 
10. 
Aziya Alyans bank 
15 441 
50 850 
35 409 
329,3% 
11. 
Ipak Yo‗li banki 
35 600 
44 000 
8 400 
123,6% 
12. 
Hamkor bank 
29 000 
38 400 
9 400 
132,4% 
13. 
Kapital bank 
33 000 
36 874 
3 874 
111,7% 
14. 
Savdogar bank 
27 554 
35 992 
8 438 
130,6% 
15. 
Turon bank 
23 800 
34 000 
10 200 
142,9% 
16. 
UT bank 
24 024 
25 912 
1 888 
107,9% 
17. 
O‗zKDB bank 
23 643 
23 643 
0 
100,0% 
18. 
Invest Finans Bank 
13 000 
23 270 
10 270 
179,0% 
19. 
Saderat bank 
- 
21 798 
- 
- 
20. 
Transbank 
17 000 
21 000 
4 000 
123,5% 
21. 
Turkiston bank 
13 259 
15 913 
2 654 
120,0% 
22. 
Davr bank 
- 
15 000 
- 
- 
23. 
Hi-tech bank 
12 000 
14 400 
2 400 
120,0% 
24. 
Universalbank 
12 798 
14 043 
1 245 
109,7% 
25. 
Orient-finans bank 
13 202
13 202 
0 
100,0% 
26. 
Ravnaq bank 
11 092 
12 429 
1 337 
112,1% 
Jami 
1 749 286 
2 148 321
399 035 
122,8% 

---

144
varaqlarini, kichik biznesga kreditlar, jamg‗arma, investitsion va 
moliyaviy rejalashtirishni o‗z ichiga oladi.
O‗zaro jamg‗arma banklar omonotchilarning mulki hisoblanadi va 
ko‗chmas mulk garovi ostida kreditlash va jamg‗arma hisob varaqlarni 
yuritish bilan shug‗ullanadi. Ularning operatsiyalari bo‗yicha olingan 
daromad omonotchilarning omonotlariga yuqori foizlar to‗lash yo‗li 
bilan ularga qaytariladi.
Kredit uyushmalar korporativ moliya tashkilot bo‗lib uyushma 
a‘zolari tomonidan tashkil etiladi va ular, odatda, kam foydaga ega 
bo‗ladi. Kredit uyushma a‘zolari bir sohaga taalluqli (ishchilar, 
baliqchilar, duradgorlar va h.k.)yoki bir hududda yashashadi.Kredit 
uyushmalar kreditlar va mijozlarga ko‗rsatadigan xizmatlari bo‗yicha 
past foiz stavkalar belgilashadi. Ular kredit kartalar, bankomatlar,depozit 
seyflar, investitsiyalar bo‗yicha xizmat ko‗rsatishi, ssudalar taqdim 
qilishi mumkin. 
Nodepozit institutlar
Hayotni sug‗urtalash bo‗yicha kompaniya faoliyati yo‗nalishida 
hayotni sug‗urtalash polislarida sug‗urtalangan jamg‗arma va 
investitsiyalarni ifodalashi mumkin.
Investitsion kompaniyalar pul bozori fondlari orqali bank 
operatsiyalariga o‗xshagan xizmatlar taklif qilishi mumkin. Mazkur 
kompaniyalar o‗z mijozlarining mablag‗larini qisqa muddatli moliyaviy 
vositalar sotib olishga yo‗naltirishi mumkin.
Moliyaviy kompaniyalar asosan uzoq va qisqa muddatli iste‘mol 
kreditlari berish va kichik biznes sohasiga kreditlar ajratish bilan 
shug‗ullanadi. 
Moliyaviy 
kompaniyalarning 
kreditlari 
boshqa
kreditorlarning kreditiga nisbatan yuqori foizga ega ekanligi bilan ajralib 
turadi.
Ipoteka kompaniyalari tomonidan uy-joy sotib olish uchun ipoteka 
kreditlari beriladi.
AQShda moliya institutlari yoki banklarining resurslari 2 guruhga 
bo‗linadi: - o‗z mablag‗lari va jalb qilingan mablag‗lar.Banklarning o‗z 
mablag‗lari tarkibi va miqdoriga bo‗lgan talablar qonun bilan 
belgilangan bo‗lib u kapital etarliligi bo‗yicha belgilangan me‘yorlarda 
o‗z ifodasini topadi.
Jalb qilingan mablag‗lar AQSh moliya tizimida depozitlar deb 
nomlanadi. Pul mablag‗lari va pul majburiyatlarining qaysi qismi 
129
ko‗ra milliy valyuta yoki AQSh dollarida yoki boshqa chet el valyutasi-
da to‗lanishi mumkin. 
Amaliyotda yirik tijorat banklarinig resurs-depozit bazasi mayda 
xususiy banklarga nisbatan ancha barqaror va mustahkam bo‗ladi va 
ularning depozit operatsiyalari passivlarining 90 foizidan ortig‗ini yuza-
ga keltirishga zamin yaratadi. Kichik xususiy banklarda ularning iqtiso-
diyotda tutgan o‗rni, faoliyatining barqarorligiga qarab depozitlar sal-
mog‗i u yoki bu tomonga o‗zgarishi mumkin.
Jalb qilingan mablag‗lar aktiv operatsiyalarni, avvalo, kredit ope-
ratsiyalarini amalga oshirish uchun bankning pul resurslariga bo‗lgan 
ehtiyojni qoplaydi. Yuridik va jismoniy shaxslarning vaqtinchalik bo‗sh 
mablag‗larini jalb qilish orqali, tijorat banklari iqtisodiyot tarmoqlari va 
aholining qo‗shimcha aylanma mablag‗larga bo‗lgan ehtiyojini qondira-
di, vaqtincha bo‗sh turgan pul mablag‗larini kapitalga aylanishiga 
yordam beradi. 
Banklarning pul mablag‗larini jalb qilish imkoniyatlari chegaralan-
gan bo‗lib, barcha mamlakatlarda bu jarayon Markaziy bank tomonidan 
tartibga solinib turadi. 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki bank kapitali bilan jalb 
qilingan mablag‗lar orasidagi nisbatni bir qator zaruriy me‘yorlar 
yordamida tartibga soladi. Bular kapital yetarliligi, bir kredit oluvchiga 
to‗g‗ri keladigan maksimal risk miqdori, aholidan jalb qilingan depozit-
larning maksimal miqdori v.b.
Xalqaro bank amaliyotida jalb qilingan resurslar ularni yig‗ish usu-
liga qarab