Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

§
. Kreditning ta‘minlanganligi to‗g‗risida tushuncha……………………. 324 
2-
§
. Kafillik va uning ahamiyati…………………………………………… 327 
3-
§
.
 
Bank kafolati va uning kreditlashdagi o‗rni…………………………… 333 
4-
§
.
 
Kreditning qaytarilishini ta‘minlashda garovning ahamiyati…………. 340 
13
 
 
I BOB. O„ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA BANK TIZIMI 
VA BOSHQA KREDIT MUASSASALARI 
 
1-
§
. Banklar va bank tizimining rivojlanish bosqichlari 
 
Dastlabki banklar qachon va qanday paydo bo‗lganligini to‗g‗risida 
aniq bir vaqt va xulosani aytish ancha ilmiy tadqiqotlar olib borishni 
talab qiladi. Gap shundaki, hozirgi davrda banklar faoliyat yuritish 
xususiyatidan kelib chiqib turlicha bo‗lgan operatsiyalarni bajaruvchi 
universal moliyaviy tashkilotlarni o‗zida namoyon qiladi. Masalan, bi-
rinchi darajali toifaga kiruvchi chet el banklari o‗z mijozlariga 300 dan 
ortiq turli xil xizmatlarni ko‗rsatadilar. Bu operatsiyalar va xizmatlarn-
ing barchasi bir vaqt va bir joyda paydo bo‗lmaganligi sababli ham bank 
ishining ―boshlang‗ich‖ nuqtasini aniqlash aniq tadqiqotlar olib borishni 
va ular asosida ma‘lum bir fikrlarni mujassamlashtirishni talab qiladi. 
Banklarning paydo bo‗lish tarixi bo‗yicha ba‘zi bir fikrlar to‗g‗risida siz 
tushunchaga egasiz. Bank ishi rivojlanishini bankning alohida ope-
ratsiyalari miqyosida ko‗rib chiqadigan bo‗lsak, bank ishining tarixiy 
rivojlanishi quyidagicha borganini ko‗rishimiz mumkin: 
 
1-rasm.
 Bank ishining rivojlanish bosqichlari 
Banklar faoliyatining eng ―qadimgi‖ operatsiyalari bo‗lib, pullarni 
saqlab berish bo‗yicha operatsiyalar hisoblanadi. Ma‘lumki, eng 
qadimgi davlatlarda ham omonatlarni qabul qilish operatsiyalari mavjud 
bo‗lgan. Ilk bor bunday ish bilan ma‘lum obro‗ga va ishonchga ega 
bo‗lgan puldor shaxslar, Yevropa mamlakatlarida cherkov muassasalari 
shug‗ullanganlar. Masalan, mashhur grek ehromlari (Delfiya, Efes 
ehromlari va.b.) bir paytning o‗zida o‗ziga xos bank muassasalari bo‗lib 
xizmat qilgan. Yillar o‗tishi bilan o‗sha qadimgi davrlardan boshlab, 
ayrim hollarda qo‗yilgan pul yoki mulk bo‗yicha foizlar ham hisoblana 
boshlangan. Banklarning kelib chiqishiga bag‗ishlangan mavjud 
adabiyotlarning tahlili shuni ko‗rsatadiki, banklar paydo bo‗lishining 
asosiy yoki boshlang‗ich zamini, birinchidan, pul mablag‗larini saqlab 
Kredit ope-
ratsiyalari 
Boshqa turli 
vositachilik ope-
ratsiyalari 
Pulni saqlab be-
rish bo‘yicha
operatsiyalar 
Mijozlarning naqd 
pulsiz hisob-
kitoblari bo‘yicha 
operatsiyalari 
Pul almashtirish 
bo‘yicha ope-
ratsiyalar 

---

12
Mazkur darslikdan nafaqat kelgusi bankirlar, balki moliya, 
buxgalteriya hisobi va audit yo‗nalishi bitiruvchilari, magistrlar va 
doktorantlar hamda bank xodimlari foydalanishlari mumkin. 
Darslikdan kadrlar malakasini oshirish, ularni qayta tayyorlashni 
tashkil qilishda foydalanish mumkin. 
Darslikni tayyorlashda mavzuning nazariy tomoni bilan birga 
banklar va mijozlarning amaliy materiallaridan, bank amaliyotida 
foydalaniladigan me‘yoriy hujjatlardan keng foydalanilgan. Darslikda 
respublikada bank ishini tashkil qilishning asosiy yo‗nalishlari bilan 
birgalikda alohida mavzular bo‗yicha amaliy materiallar, bank ishi 
muhim terminlarining izohli lug‗ati keltirilgan bank amaliyoti ham 
bayon qilingan. Darslik bo‗yicha fikr-mulohazalaringiz bo‗lsa Toshkent 
shahri, A.Temur shoh ko‗chasi, 60-A uy, Toshkent moliya instituti 
«Bank ishi» kafedrasiga yuborishingiz mumkin.
Sizning fikrlaringiz mazkur darslikni qayta nashr qilish jarayonida, 
uning sifatini yaxshilashga yordam beradi, degan umiddamiz. 
5
X BOB.