Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

 
2-
§
. Kredit risklari va ularni hisoblash usullari 
Bankning kredit faoliyati, uni boshqa nobank tashkilotlardan 
farqlovchi asosiy mezonlardan biridir. Jahon bank amaliyotida aynan 
kredit operatsiyalari orqali banklar foydasining asosiy qismi shakllanadi. 
Shu bilan bir vaqtda, kreditlarning, asosan, yirik kreditlarning 
qaytarilmasligi, banklar faoliyatida risklarning paydo bo‗lishiga, ular, 
o‗z navbatida, bank daromadlarining kamayishiga, ba‘zi hollarda esa 
banklarning bankrot bo‗lishiga ham olib kelishi mumkin.
Banklar faoliyatini to‗g‗ri tashkil qilish, ularda mavjud risklarni 
minimallashtirish masalalaridan biri kredit risklari, ularning sifati va 
darajasini aniqlash va tahlil qilishdan iborat. 
Kredit riski deb, qarz oluvchi tomonidan kredit shartnomasi 
shartlarining bajarilmasligi, ya‘ni kredit summasi (qisman yoki to‗liq) va 
u 
bo‗yicha 
foizlarning 
shartnomada 
ko‗rsatilgan 
muddatlarda 
to‗lanmasligi tushuniladi. Shuning uchun kredit risklarini aniqlash va 
boshqarish har qanday tijorat bankining rivojlanishiga, daromadligi 
oshib uning barqarorligini ta‘minlashga xizmat qiladi. Kredit 
risklarining banklar uchun dolzarb muammoligi shundaki, kredit riski 
mavjud bo‗lgan holda kreditor (bank)da qarz oluvchi tomonidan kredit 
shartnoma shartlarini, uning o‗z majburiyatlarini belgilangan vaqtda 
bajara olish imkoniyatiga ishonchsizlik hosil bo‗ladi. Ma‘lumki , bank 
amaliyotida foyda asosan berilgan kreditlar bo‗yicha olinadigan 
foizlardan tashkil topadi. Qarz oluvchi tomonidan olingan kreditlar 
bo‗yicha foiz stavkasining yoki kreditning asosiy summasining o‗z 
vaqtida to‗lanmasligi yoki umuman to‗lanmasligi bank foydasining 
kamayishi oqibatida, bankning kelajakdagi mablag‗lari salmog‗ining 
tushib ketishiga olib keladi. Shuning uchun banklar ular bergan 
mablag‗larning qaytishi bilan bog‗liq risklarni kamaytirishga harakat 
qiladilar. 
Qarz oluvchi faoliyatida mavjud risklar darajasini banklar kredit 
bergunga qadar, keyinchalik kredit bergandan keyin, undan foydalanish 

---

604
fond riski – qimmatl qog‗ozlar portfelidagi instrumentlarning bozor 
narxlaridagi salbiy o‗zgarish natijasida bankda yuzaga keladigan 
moliyaviy yo‗qotish bilan bog‗liq tavakkalchilik; 
valyuta riski – chet el valyutasi va qimmatbaho metallarning ochiq 
pozitsiyalari bo‗yicha shu chet el valyutalari kurslari va qimmatbaho 
metallar baholarining o‗zgarishi natijasida bankda yuzaga keladigan 
moliyaviy yo‗qotish bilan bog‗liq tavakkalchilik; 
foiz riski – aktivlar, passivlar va ko‗zda tutilmagan holatlardagi 
instrumentlar bo‗yicha foiz stavkalarining salbiy o‗zgarishi natijasida 
bankda yuzaga keladigan 
moliyaviy 
yo‗qotish bilan bog‗liq 
tavakkalchilik; 
d) likvidlilik riski – bankning o‗z moliyaviy majburiyatlarini to‗liq 
yoki qisman bajara olmasligi natijasida bankda yuzaga keladigan 
moliyaviy yo‗qotish bilan bog‗liq tavakkalchilik. Bankning likvidlilik 
riski, asosan, aktiv va passivlarning so‗ndirilish muddatlarining o‗zaro 
nomuvofiqligi oqibatida yuzaga keladi. Bankning likvidlilik riskini 
boshqarish «Tijorat bankining likvidliligini boshqarishga bo‗lgan 
talablar to‗g‗risida»gi nizom talablari asosida amalga oshiriladi; 
e) operatsion risk – bankning ichki tizimlari, jarayonlari, axborot 
texnologiyalari, xodimlar harakatlarida yo‗l qo‗yilgan xatoliklar yoki 
tashqi tabiiy jarayonlar, shu jumladan, tabiiy ofatlar natijasida bankda 
yuzaga keladigan moliyaviy yo‗qotish bilan bog‗liq tavakkalchilik; 
f) mamlakat 
riski – bankning 
xorijiy 
hamkorlari 
tomonidan 
iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy o‗zgarishlar sababli o‗z moliyaviy 
majburiyatlarining bajara olmasligi natijasida bankda yuzaga keladigan 
moliyaviy yo‗qotish bilan bog‗liq tavakkalchilik; 
g) huquqiy risk – bank tomonidan normativ-huquqiy hujjatlar va 
tuzilgan shartnomalarga rioya qilinmaslik, ish jarayonida huquqiy 
xatoliklarga (noto‗g‗ri yuridik maslahat yoki hujjatlarni noto‗g‗ri 
tuzilishi) yo‗l qo‗yilishi, huquq tizimidagi kamchiliklar, hamkorlar 
tomonidan normativ-huquqiy hujjatlarning buzilishi natijasida bankda 
yuzaga keladigan moliyaviy yo‗qotish bilan bog‗liq tavakkalchilik; 
h) biznesda obro‗-e‘tiborni yo‗qotish riski – bankning moliyaviy 
barqarorligi to‗g‗risida omma ichida salbiy tasavvur yuzaga kelishi 
sababli, mijozlar sonining kamayishi, ko‗rsatilayotgan xizmat sifatining 
tushishi natijasida bankda zararlar yuzaga kelishi tavakkalchiligi; 
i) firibgarlik riski – bankda xodimlar, mijozlar va boshqa 
hamkorlarning firibgarlik yoki boshqa jinoiy xatti-harakatlari oqibatida 
moliyaviy zararlar ko‗rish xatari. Bankdan naqd pul va boshqa 
597
qilish usullari, risklarni tartibga solishda qo‗llaniladigan usullarning 
ishonchliligi, alohida bank operatsiyalari yoki ularning guruhlari 
bo‗yicha risklar koeffitsiyenti shkalasiga bog‗liq bo‗ladi.