Jahon tarixi

M . V.  Lomonosov.
148

---

Matematikaning  muvaffaqiyatlari,  Nyuton  kashfiyotlari  va 
teleskopning  takomillashtirilishi  XIX  asrda  astronomiyaning 
rivojlanishi uchun katta turtki bo‘ldi.  Ilgari m a’lum boMmagan 
minglab  yulduzlar  kashf  etildi.
1846-yilda  osmonni  teleskop  orqali  kuzatish  yordamida 
Neptun  sayyorasi  kashf  etildi.  Quyosh  va  Oy  tutilishlarining 
muddatlarini  aniqroq hisoblab  chiqish va oldindan aytib berish 
ham  ilm-fan  qudratining  yaqqol  dalili  bo ‘ldi.  Ilgari  Quyosh 
va  Oy  tutilishi  xurofotchilarni  dahshatga  solar  edi.  Astro- 
nom iya  m a ’lu m o tlarid an   kalen d ar  (taqvim ),  geografik 
xaritalar  tuzishda,  dengiz  kema  qatnovida  foydalanildi. 
Astronomiya  odamlarning  dunyoqarashiga  ham  katta  ta ’sir 
ko‘rsatdi.
1842-yilda  ingliz  fizigi  D. Joul  va  nemis  fizigi  Y.  Mayer 
tajribalar  yo‘li  bilan  energiyaning  saqlanish  qonunini  asos- 
lab  berdilar.  Kimyoviy  elem entlar  atom   og‘irligining  ortib 
borishi  tartibida  joylashtirilsa,  ularning  xossalari  davriy 
tarzda  tak ro rlan ish i  aniqlandi.  Shu  qonunga  asoslanib 
buyuk  rus  olimi  D .I.  Mendeleyev  1869-yilda  elementlarning 
davriy  tizim ini  yaratdi.