Jahon tarixi fanidan «aqsh va sssr qarama qarshiligi: koreya urushi tarixi»

Kurs ishi tadqiqotining maqsadi. Dunyo ilm-fani va madaniyatiga yuksak hissa qo’shgan Yevroa va Osiyo davlatlarining tarixi va madaniyatining unchalik katta bo’lmagan davrini o’rganish ahamiyatlidir. Vorisiylik asosida kechgan madaniyat yutuqlarini yoritib berish uni tadqiq qilishga qaratilgan. Madaniyatshunoslik sohasidagi tadqiqotlar birinchidan, materialning ijtimoiy jihatiga asoslanadi. O’tgan asr mobaynida dunyoda katta o’zgarishlar bo’ldi. Shular qatorida Koreya urushi ya’ni qardosh bo’lgan Shimoliy va janubiy koreya o’rtasidagi to’qnashuvdir Bu to’qnashuv turli xil oqibatlar y’ni ijobiy va salbiy korinishga ega bo’lgan o’zgarishlardi. Shuni ham ta’kidlashimiz joizki Sovuq urush davrida dunyoning ikki qutb bloki hisoblangan AQSH va SSSR manfaatlari ham Koreya urushida to’qnash kelganini bilamiz. Biz yuqorida aytib o’tilgan o’zgarishlarni o’rganishni o’z oldimizga maqsad qilib qoyganmiz.
Tadqiqot ob’yekti. Koreya urushi bu Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan qo’llab-quvvatlangan Koreya respublikasi va Sovet Ittifoqining harbiy-moddiy yordami bilan Xitoy Xalq Respublikasi (XXR)tomonidan qo’llab-quvvatlangan Koreya Xalq Demokratik Respublikasi o’rtasidagi 1950-yil 25-iyundan 1953-yil 27-iyulda imzolangan sulh shartnomasigacha davom etgan urushni o’rganishdan iborat. Ikkinchi Jahon urushidan keyin Koreyaning ikki qismga bo’linishi bu urushga zamin yaratdi
Davriy (xronologik) chegaralanishi. Ushbu kurs ishi davriy chegaralanishda tuzub chiqildi. Koreya yarim orolini 1910-yildan Ikkinchi Jahon urushi oxirigacha Yaponiya boshqargandavrdan 1953-yil 27-iyulda imzolangan sulh shartnomasigacha. Bo’lgan davr oralig’idagi ijtimoiy hodisalarni o’rganib tasvirlandi.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Ushbu kurs ishi Kirish, ikki bob, to’rtta paragrif, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

1-BOB KOREYA: BIR MILLAT, IKKI DAVLAT O’RTASIDAGI URUSH.
1.1 To’qnashuvning boshlanishi.
AQSh missiyalari Xitoy Xalq Respublikasini tark etgandan so'ng, Markaziy razvedka boshqarmasi (CIA) stansiyasi xodimi Duglas Makkernan o'z ixtiyori bilan josuslik operatsiyalarini o'tkazishda davom etdi. Keyinchalik u va bir guruh hamrohlari Himolay tog'lari bo'ylab bir oy davomida otda yurib Xitoydan qochib ketishdi. Ammo u Lhasadan bir necha kilometr masofa uzoqlikda o'ldirildi. Uning jamoasi bosqin muqarrar ekanligi haqidagi razvedka ma'lumotlarini shtab-kvartiraga yetkazdi. O'n uch kun o'tgach, Shimoliy Koreya Xalq armiyasi (KPA) 38-parallel chegarani kesib o'tib, Janubiy Koreyaga bostirib kirdi. Makkernan vafotidan keyin jasorati uchun Markaziy Razvedka Boshqarmasi maxsus yulduzi bilan mukofotlandi. Janubiy Koreyaning provokatsion reydiga nisbatan qarshi-hujum niqobi ostida shimoliy koreyaliklar 1950-yil 25-iyun yakshanba kuni tongda artilleriya o'qlari orqasida 38-chi parallelni kesib o'tdi. Shimoliy koreyaliklar Janubiy Koreya armiyasining qo'shinlari "bosqinchi xoin Li Sin Man" ning buyrug'i bilan birinchi bo’lib chegarani kesib o'tishganini va Li Sin Manni hibsga olib, qatl qilishlarini aytishdi¹. Ikkala davlat qo'shinlari doimo bir-birlarini otishmalar bilan ta'qib qilishdi va har biri 38-chi parallel chegarasida doimiy reydlar uyushtirishdi. 27-iyun kuni Li Sin Man hukumat vakillari bilan Seuldan evakuatsiya qilindi. Prezident Bodo Liga qirg’inini uyushtirishga buyruq berdi². Qirg’in 28-iyun kuni boshlandi. Shu kuni Shimoliy Koreya armiyasini to'xtatish maqsadida Xan daryosidan o'tgan ko'prik portlatildi. Jang boshlanishidan oldin Janubiy Koreya o'z kuchlarini Birlashgan Millatlar Tashkiloti qo'mondonligiga bo'ysundirdi. 1945-yil iyul oyida Potsdam konferentsiyasida ittifoqchi Yaponiyaning soʻzsiz taslim boʻlishini talab qilib, mustaqil Koreyani tiklashga kelishib oldilar . 38-parallelni Koreya yarim orolidagi Sovet va Amerika qo'shinlari o'ziga xos harbiy narsalarni ajratuvchi chiziqqa kelishib olinadi.
1945 yil 8 avgust Yaponiya bilan urushga kirgan SSSR Xitoy, Koreya va Tinch okeanida keng ko'lamli harbiy ishlab chiqarishni amalga oshirdi. Koreyadagi janglar o'zining shiddatliligi bilan birga birga turdi, Yaponiya rasmiy taslim bo'lganidan keyin (1945 yil 15 avgust) davom etdi va katta yo'qotishlar bilan keldi. Aholi sovet qo'shinlariga yordam ko'rsatish; mustamlakachilik maʼmuriyati oʻrniga oʻz-oʻzini boshqarishning xalq qoʻmitalari stixiyali tashkil topdi. Shunga o'xshash organlar mahalliy Sovet qo'shinlarining shimoliy mas'uliyat zonasida , balki mamlakatning janubiy hududi ham paydo bo'lgan. Amerika qoʻshinlarining Koreya janubiga qoʻnishi faqat 1945 yil 3 sentyabrda, harbiy joʻnatishdan keyin boshlandi.
1944 yilga kelib, qirq yillik mustamlakaligidan so'ng, Koreyada asosan ona mamlakat bilan bog'liq bo'lgan aniq iqtisodiy iqtisodiy ixtisoslashuv mavjud edi. To'g'ridan-to'g'ri sanoatning katta qismi mamlakatning shimoliy tozalanishi bo'lib, janglar vaqtidan sezilarli darajada zarar ko'rgan. Koreaning foydali qazilmalarga bo'lmagan janubiy qiymatga ega bo'lgan edi. Janubiy Koreya aholisi. WPCning birinchi sessiyasi o'sha orqali 9 sentyabrida Koreya Xalq Demokratik Respublikasi (KXDR) tashkil etilganligini e'lon qildi va Pxenyan yangi davlatning poytaxti bo'ldi. KXDRning yangi yordam hukumatining iltimosiga binoan Sovet Ittifoqi o'z qo'shinlarini olib chiqib ketdi. (Amerika qo'shinlari -bugungi kungacha Janubiy Koreyada qolmoqda.) Har biri o'zini yagona huquqiy davlat deb e'lon qilgan va butun Koreya hududiga da'vogarlik qilgan ikki Koreya davlatining paydo bo'lishi ob'ektiv ravishdagi ular o'rtasida nizolar uchun dastlabki shartlarni yaratdi. Har ikki davlat qurolli qarama-qarshilikka tayyorgarlik ko'rayotgan edi va Janubiy Koreya prezidenti Li Singman mamlakatning shimoliy egallab, birlashtirish niyatini bir necha bor rasman e'lon qildi. 38-parallel doimiy qurolli to'qnashuvlar joyiga aylandi, undan faqat 1949 yilda 1836 tasi bo'lgan, u erga har ikki tomondan katta harbiy kontingentlar jalb qilingan.
O'sib qo'yilgan qarama-qarshilik nazorati 1950 yil 25 iyunda -Shimol va Janub o' qurolli to'qnashuv boshlandi. Shimoliy Koreya birinchi harbiy amaliyotni amalga oshirish. Urushning kunida Koreya xalq armiyasi Seulni egallab, janubga qarab yurishni davom ettirdi. Bu Koreyaga o'z qo'shinlarini yuborgan Qo'shmaga harbiyning kuchiga araga olib keldi. Bundan tashqari, ular BMT nazorati Kengashida Sovet vakilining yo‘qligidan, agressiyada KXDRni ayblovchi rezolyutsiyani qabul qilish muvaffaqiyatli bo‘ldi. Uch rezolyutsiya asosida Koreyada urush olib borish uchun Birlashgan qo‘mondonlik tuzildi va Koreyalararo mojaro xalqarotus oldi. Qurolli kuchlari jangchilarning yig'ilishi tashkil etuvchi AQSh va Janubiy Koreyadan tashqari yana 15 ta davlat BMT bayrog'i ostida qatnashdi. Janglar turli muvaffaqiyatlar bilan kechdi.Daval Koreya xalq armiyasi (KPA) 1950 yil sentyabr binosi Qo'shma oldinga siljib Shimoliy Koreyaliklarning orqa tomoniga katta amfibiya hujumini amalga oshirdi va to'lqinni o'zgartirib, Shimoliy Koreyaning butun hududini egallab oldi va o'sha yibboroyning oktyabr-Xaybr. Bu bir yil oldin amerikaliklar tomonidan qo'llab-quvvatlangan va ta'minlangan Gomindan qo'shinlarini mag'lub etgan Xitoyning urushiga aralashishga olib keldi. 1950-yil 25-oktabrda Xitoyning “Xalq ko‘ngillilari”ning katta otryadlari chegarani kesib o‘tib, dushmanga hujum qildi. Shu bilan birga, Shimoliy-Sharqiy Xitoyda Sovet aviatsiyasi va Amerika tuzilmasi, bu esa -aviatsiyasining havoda to'liq hukmronligini yo'q qildi. Koreyada shimolliklarga jangovar tajriba o‘tkazgan sovet harbiy maslahatchilari ham bor edi. 1950 yil oxiriga kelib, Amerika-Janubiy Koreya qoʻshinlari 38-paralleldan orqaga chekinishdi, pozitsiyaviy urush olib borildi. barqaror jangovar vaziyat inson kuchi va texnikaning og'ir yo'qotishlariga qarab, har ikki tomon ham hal qiluvchi burish va g'alabaga erishish imkoni yo'qligini ko'rsatish³. 1953 yil 27 iyulda Koreyada ikki ​​ijtimoiy lager o'rtasida uch yillik qurolli kuch sinovini yakunlagan sulh bitimi tuzildi. Xitoy va qo'shinlari yarim or Amerikada qoldi. Amerika Qo'shma Shtatlari Havo kuchlari KPA logistika kuchlarini 40-kunlik quruqlikda ushlab turish bilan to'xtatib qo'ydi, natijada 32 ko'prik vayron bo'lib, kunduzgi avtomobil va temir yo'l qatnovi to'xtatildi. KPA kuchlari kun bo'yi tunnellarda yashirinib, faqat tunda yurishga majbur bo'lishdi. AQSh harbiy-dengiz kuchlari transport markazlariga hujum qilayothanda, KPAga xomashyo berishni to’xtatish uchun logistika bazalari, neftni qayta ishlash zavodlar va portlar vayron qilindi. Shunday qilib, KPA kuchlari butun janubga yetib bora olmadi. Shu bilan birga, Yaponiyadagi AQSh garnizonlari Pusan Perimetrida mudofaani kuchaytirish uchun askarlar va qurollarni doimiy ravishda jo'natib turishgan. Tank batalyonlari Koreyaga to'g'ridan-to'g'ri AQSh hududidan San-Fransisko porti orqali joylashtirilgan. Avgust oyi oxirida Pusan Perimetrida 500 ga yaqin o'rta tanklar janga tayyor edi. 1950 yil sentyabr oyining boshida ROK Armiyasi (Janubiy Koreya Armiyasi)va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Qo'mondonlik kuchlari KPAdan 180000-100000 askarga ko'p bo’lgan. Birlashgan Millatlar Tashkiloti kuchlari bir vaqtning o'zida Pusan Perimetridan tayyorlanib, qarshi hujum uyushtirdilar va Pusan Perimetridan chiqib ketdilar. Pusan Perimetrining qolgan va qayta qurollangan himoyachilariga qarshi KPA kam va yaxshi ta'minlanmagan edi:⁴ BMT qo'mondonligidan farqli o'laroq, ularga dengiz va havo yordami yetishmadi. Pusan atrofini bo'shatish uchun general MakArtur KPA chizig'idan 100 mil narida joylashgan Inchxonga amfibiya joylashni tavsiya qildi. 6-iyul kuni u 1-chi otliq diviziya komandiri general-mayor Xobart R. Gayga bo'linmaning Inchxonga amfibiya joylashni rejalashtirishni buyurdi; 12–14-iyul kunlari 1-son otliq diviziyasi Yaponiyaning Yokohama shahridan Pusan perimetri ichidagi 24-piyoda diviziyasini kuchaytirish uchun yo'lga chiqdi. Urush boshlanganidan ko'p o'tmay, general Makartur Inchxonga joylashishni rejalashtira boshladi, ammo Pentagon unga qarshi chiqdi. Vakolat olgach, u Qo'shma Shtatlar Armiyasini, Amerika Qo'shma Shtatlarining dengiz piyodalari va ROK Armiya kuchlarini ishga tushirdi. 15-sentabr - hujum sanasiga qadar amfibiya hujumi kuchlari Inchxonda KPA himoyachilariga duch kelishdi: harbiy razvedka, psixologik urush, partizanlarni qidirish va uzoq vaqt davom etgan potlatishlar kurashni osonlashtirdi. Ammo bombardimon natijasida Inchxon shahrining katta qismi vayron bo'lgan. Inchxonga kuchlar joylanganidan keyin 1-kavaleriya diviziyasi Pusan Perimetridan shimolga qarab yura boshladi. X korpusi Seul atrofidagi KPA himoyachilarini tezda mag'lubiyatga uchratdi, bu Janubiy Koreyadagi asosiy KPA kuchini qo'lga olishga tahdid edi. Deyarli bo’linib ketgan KPA qo'shinlari tezda shimolga chekindi, ammo Shimoliy KPA liniyalariga atigi 25.000-30.000 askar yetib keldi. 27-sentabr kuni Makartur Trumandan kengashining maxfiy ravishda Milliy xavfsizlik 81/1 Memorandumini oldi, unda "bunday operatsiya paytida Shimoliy Koreyaga yirik sovet yoki xitoy kommunistik kuchlari kirgani yo'q, kirganlik to'g'risida hech qanday bayonot ham, harbiy harakatlarimizga qarshi tahdid ham bo’lmasligi..." deyilgan edi. 1950-yil 1-oktabrga qadar Birlashgan Millatlar Tashkiloti Qo'mondonligi KPAni shimol tomon surib bordi, 38-chi paralleldan o'tib ketdi; ularning orqasidan ROK armiyasi Shimoliy Koreyaga o'tdi. X korpusi ROK kuchlari tomonidan bosib olingan Vonsan (Shimoliy Koreyaning janubi-sharqiy qismida) va Rivonga (Shimoliy Koreyaning shimoli-sharqiy qismida) joylashtirildi. AQShning 8-armiyasi va ROK Armiyasi tomonidan g’arbiy Koreya tozalandi va 1950-yil 19-oktabrda Pxenyan, poytaxt bosib olindi. 187-aviatsiya-havo qo'shinlari bo’linmasi ("Rakkasans") Koreya urushi davomida faqat ikkita jangda qatnashgan bo’lib, ularning birinchisi 1950-yil 20-oktyabrdagi Shimoliy Koreyaning Sunchon va Sukchon shaharlaridagi jang edi. Bo’linmaning vazifasi Shimoliy Koreya lierlarining Pxenyandan qochishini oldini olish uchun shimoldagi Xitoyga olib boradigan yo’lni to’sish va 10 nafar asirni qutqarish edi. Oy oxirida BMT kuchlari ostida 135 ming KPA asiri bor edi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Qo'mondonligining kommunistlarga qarshi strategik harakatlaridan foydalanib, general Makartur Shimoliy Koreyaning urush harakatlarini ta'minlaydigan omborlarni yo'q qilish uchun Xitoy hududida ham urush harakatlarini olib boorish kerak deb bildi, ammo Prezident Truman bunga rozi bo'lmadi va Xitoy-Koreya chegarasida ehtiyot bo'lishni buyurdi⁵. 1950-yil 27-iyunda, KPA hujumga o’tishidan ikki kun o'tgach va xitoylar urushga kirishidan uch oy oldin, Prezident Truman Xitoy Xalq Respublikasidan Xitoy Milliy Respublikasini(Tayvan) himoya qilish uchun AQShning yettinchi flotini Tayvan bo'g'oziga yubordi. 1950-yil 4-avgustda, Xitoyning Tayvanga bostirib kirishi bekor qilinganidan so'ng, Mao Szedun Siyosiy byuroga, Xalq ozodlik armiyasining (PLA) Tayvan bosqini kuchlari Shimoliy-Sharqiy Chegara Kuchlari sifatida qayta tashkil etilganida Koreya urushiga aralashishi haqida xabar berdi. Betaraf mamlakat diplomatlari orqali Xitoy milliy xavfsizlikni ta'minlash maqsadida Koreyadagi urushda BMT qo'mondonligiga qarshi intervensiya qilishi haqida ogohlantirgan. Prezident Truman xabarni "BMTni qo’rqitib tovlashga urinish" deb izohladi. 1950-yil 2-oktabrda, ROK Armiyasi 38-chi parallelni bosib o'tganidan keyin, Siyosiy byuro Xitoyning Koreya urushiga aralashishiga ruxsat berdi. Keyinchalik xitoyliklar Xitoy intervensiyasidan oldin Shimoliy Koreyani bombardimon qilish chog'ida AQSh bombardimonchilari Xitoyning milliy havo maydoninga ham zarar yetkazganliklarini da'vo qilishdi⁶. 1950-yil sentyabr oyida XXR bosh vaziri Chjou Enlay harbiy va moddiy yordam so'radi. Stalin javobni kechiktirdi; Mao urushni boshlashni 13-oktabrdan 19-oktabrga ko’chirdi. SSSR Yalu daryosining shimolida havo yordami bilangina cheklandi. Mao buni foydali deb hisoblamadi, chunki jang Yalu janubida bo'lib o'tar edi. 1950-yil 8-oktyabrda Mao Szedun Shimoliy-Sharqiy Chegara Kuchlarini Xitoy Xalq Ko'ngillilari Armiyasi (PVA) sifatida qayta tashkil etdi, ular marshal Peng Dehuay qo'mondonligi ostida "Amerikaga qarshi va Koreyaga yordam berish uchun urush" ga kirishlari kerak edi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining havo tekshiruvida kunduzi xitoyliklarni ko'rish qiyin kechdi, bunga ularning safda yurishi va bivouak tartibi havo aniqlanishini minimallashtirdi. Xitoyliklar "qorong'idan qorong'igacha" yurish qildi (19:00–03:00) va havo kamuflyaji (askarlar, o'ralgan hayvonlar va jihozlarni yashiradigan) 05:30 ga qadar joylashtirildi. Bu orada, kunduzgi oldidagi qismlar navbatdagi bivouak uchun joy qidirishdi. Kunduzgi mashg’ulotlar yoki yurish paytida, agar samolyot paydo bo’lsa, uchib ketguniga qadar askarlar harakatsiz turishlari kerak ediShimoliy-sharqiy Koreyada 11-dekabrga qadar AQSh X Korpusi Hangnam portida mudofaa perimetrini o'rnatishda xitoyliklarnig 9-chi armiya guruhi ustidan muvaffaqiyatli harakatlar amalga oshirdi. Ularni janubdagi amerikaliklarning og’ir ahvoldagi 8-armiyasini kuchaytirish uchun 24-dekabrgacha evakuatsiya qilishga to’g’ri keldi. Hangnam evakuatsiyasi paytida Pusanga 193 ga yaqin BMT qo'mondonligi kuchlari va qurollar-aslahalar (taxminan 105,000 askar, 98,000 tinch aholi va 17,500 ta transport vositalari) evakuatsiya qilindi. Tark etishdan oldin, BMT qo’mondonligi kuchlari shaharning ko’p qismini, ayniqsa, portlarni vayron qildi. General-leytenant Metyu Ridgvey 26-dekabr kuni AQSh sakkizinchi armiyasining qo'mondonligini qabul qilganida, KPA va xitoyliklar keyingi bosqich hujumlarini 1951-yil arafasida boshladilar. Tungi hujumlardan foydalanib BMT qo'mondonlik punktlari qurshovga olinib, kutilmagan tarzda juda ko'p sonli qo'shinlar tomonidan hujum uchradi. Hujumlar baland ovoz bilan: karnaylar va bonglar bilan amalga oshirildi, ular taktik aloqani osonlashtirish va dushmanni yo’lidan adashtirish maqsadida amalga oshirdi. Dastlab BMT kuchlari bu taktika bilan tanish bo'lmagan va natijada ba'zi askarlar qurollarini tashlab janubga chekinishgan. Bu hujum 1951-yil 4-yanvarda KPA va xitoyliklarga BMT kuchlaridan yengib, Seulni ikkinchi marta bosib olishga imkon berdi.