Jadidchilik harakati Jadid-soʻzining maʼnosi "arabcha"yangi degan maʼnoni anglatadi

Jadidchilik harakati

Jadid-soʻzining maʼnosi "arabcha"yangi degan maʼnoni anglatadi.

Shuning uchun ham yangilik va islohatchilikk intiluvchi yangilik yaratuvchi faoliyat bilan shugʻullanuvchi taraqqiyparvalar ilgʻor ruhdagi milliy ziyolilar "jadid"degan

nomga sazovor boʻlga.Ularning harakati jadidchilik deb atalgan.

Bu harakatning bevosita paydo boʻlishiga oʻsha davrdagi ichki siyosiy ahvol va tashqi xalqaro maydondagi ijtimoiy-siyosiy va demokratik yangilanish bilan bogʻliq boʻlgan.

XIXars oxiri va XXasr boshlariga kelib Turkistonda millat taqdiriga tahdid soluvchi oʻta qaltis va ogʻir ichki tarixiy muhit paydo boʻldi.

Bir tomonda Rossiya imperiyasining mustamlakachiligi siyosiy jihatdan mustahkamlandi. Mustamlaka va zoʻravonlikka mukkasidan ketgan rus bosqinchilari endi oʻz mafkurasini singdirish orqali manaviy jihatdan ustun boʻlish mahalliy aholini ruslashtirish uning gʻururini sindirish oʻzligini yoʻqotishdek oʻta shovinistik razil siyosatini kuchaytirdi

Ikkinchi tomondan esa millat va xalqimiz oʻz siyosiy va maʼnaviy huquqlari erki xohish irodasini yoʻqotdi.Uchunchidan umuman musulmon mustabidchiligi konservatizm va bidʼat kuchaydi.Millatning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy salohiyati va maʼnaviyati tubanlashdi.

Jadidchilik harakati dastlab XIX asrning 80-yillarida Qirmda vujudga keladi.XIX asrning 90-yillarida Oʻrta Osiyoda ham tarqaldi.

Ismoil Gasprinskiy (1851-1914 yy) U 1884 -Bogʻchasaroyda dastlabki jadid maktabini ochadi.

Oʻrta Osiyoda jadidchilik harakati hududiy xususiyatiga koʻra 3ta guruhga boʻlingan:

Bular Turkiston Buxoro Xiva jadidchilikgi

Bular orasida Turkiston jadidlari alohida ajralib turgan ularni ijtimoiy tarkibi ziyolilardan iborat boʻlgan.Ular mustamlakachilikka qarshi kurashning oldingi saflarida turgan.

Jadidlar xalqni maʼrifatli qilmasdan turib mustaqillikka erishib boʻlmaydi deb hisoblaganlar.Shuning uchun ham ular xalq orasida ilgʻor gʻoyalarni tarqatishda maorif tizimni asosiy vosita deb bilganlar.Jadidchilik gʻoyalarining xalq orasida keying yoyilishida "Tarjimon"gazitasi alohida oʻrin tutgan.

Jadidchilik harakatining yirik namoyandalari

Jadidchilikning asosiy gʻoya va maqsadlari

• Turkistonni oʻrta asrchlikil feodal qoloqlik va xurofotlardan ozod etish
• "Usuli" qadimni inkor etgan holda oʻlkani xalqni millatni taraqqiyot yoʻliga olib chiqish
• Milliy davlat bunyod etish
• Konstitutsion parlament idora usulidagi ozod va farovon jamiyat qurish
• Turkiy tillarga davlat tili maqomini berish
• Milliy pul birligi va milliy qoʻshin tuzish

Tuzuvchi: Shodiyev Qoʻziboy Bahodirovich. 1-gTarix