Жаббаров, Юсупов

b) Qattiq jismlarning issiqlik sig’imi 
 
Kristall  fazoviy  panjarada  har  bir  zarracha  uchta  yo’nalishning  istalgan 
birortasida o’z muvozanat holati atrofida tebranma harakat qiladi. Shuning uchun, har 
bir  zarracha  uchta  erkinlik  darajasi  i  ga  ega  deb  mantiqan  xulosa  qilinadi.  O’rtacha 
kinetik  energiya 
,  bo’lgani  uchun    i=3,  u  vaqtda 
  bo’ladi. 
To’liq  energiya  kinetik  va  potensial  energiyalarning  yig’indisiga  teng  ekanligi  va 
kristall  panjaraning  o’rtacha  kinetik  energiyasi  o’rtacha  potensial  energiyasiga  teng 
ekanligini e’tiborga olsak 
 
     
                      
(323)
 
 
U vaqtda bitta zarrachaning o’rtacha kinetik energiyasining to’liq qiymati 
 
 
 
Qattiq  jism  bir  molining  ichki  energiyasi  U  1  moldagi  zarrachalardan 
bittasining o’rtacha kinetik energiyasini undagi zarrachalar soniga ko’paytmasi bilan 
aniqlanadi.  Kimyoviy  jihatdan  oddiy  kristall  qattiq  jismlar  uchun  bir  moldagi 
zarrachalar soni Avogadro soni N
A 
bilan teng bo’ladi.  
Shunga ko’ra,     U=

E
N
A
=3N
A
kT=3RT. Bu yerda  R-universal gaz doimiysi. 
           Qattiq  jismlar  uchun  o’zgarmas  bosimda  va  o’zgarmas  hajmda  issiqlik 
sig’imlari  qariyib  bir  xildir.  Shuning  uchun  molyar  issiqlik  sig’imi  C  bir  mol  ichki 
energiyasining uning haroratiga nisbati bilan aniqlanadi, ya’ni 
 
                                                 (324) 
 
К
mol
J
R


31
,
8
     bo’lgani uchun,   C=25
К
mol
J

 
 
Dyulong  va  Ptilar  kimyoviy  jihatdan  sodda  kristall  jismlarning  atom  issiqlik 
sig’imi  yetarlicha  yuqori  haroratlarda  25
К
mol
J

  ga  teng  ekanligini  ko’rsatuvchi 
qonunni yaratdilar. 
Kimyoviy  qattiq  birikmalarda  bir  molda  nN
A 
ta  zarracha  mavjud,  bu  yerda  n-
molekuladagi atomlar soni.. 
Joul  va  Kopplar  kimyoviy  qattiq  birikmalarning  molyar  issiqlik  sig’imi 
ularning  tarkibidagi  elementlariga  kiruvchi  atomlar  issiqlik    sig’imlarining 

---

146 
 
yig’indisiga  teng  degan  qonun  yaratdilar.  Shuning  uchun  kimyoviy  birikmaning 
molyar issiqlik sig’imi 
 
             
K
mol
J
n
C



25
                                                 (325)
 
 
formula bilan aniqlanadi. 
Misol uchun ruxning  issiqlik sig’imi 25
К
mol
J

, α kalsiy xlor CaCl
2
 niki-
75
К
mol
J

. 
Qattiq jismlar issiqlik sig’imlarining haroratga bog’liq emasligi faqat yetarlicha 
yuqori  haroratlarda  to’g’ri  bajariladi.  Past  haroratlarda  isssiqlik  sig’imi  harorat 
pasayishi bilan kamaya boradi va harorat mutloq nolga yaqinlashganda nolga intiladi.  
104-rasmda C ning T ga bog’lanish grafigi tasvirlangan. 
 
 
104-rasm 
Kristall  qattiq  jismlar  issiqlik  sig’imining  haroratga  bog’lanishi  past 
haroratlarda  qattiq  jism  zarrachasi  tebranishiga  to’g’ri  keluvchi  energiyani,  ya’ni 
tebranish erkinlik darajasini olmaslik mumkin ekanligi bilan bog’langan.