Жаббаров, Юсупов


Nazorat savollari va topshiriqlar



Download 4,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/87
Sana14.08.2021
Hajmi4,09 Mb.
#147103
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   87
Bog'liq
mexanika va molekulyar fizika

Nazorat savollari va topshiriqlar. 
 
1.  Nyutonning birinchi qonuni qanday ta’riflanadi? 
2.  Inertlik deb nimaga aytiladi? 
3.  Nyutonning ikkinchi qonuni qanday ta’riflanadi? 
4.  Massa deb nimaga aytiladi? 
5.  Kuch deb nimaga aytiladi? 


20 
 
6.  Nyutonning uchinchi qonuniga ta’rif  bering. 
7.  Noinersial sanoq sistemasi deb  nimaga aytiladi? 
 
§4. BUTUN OLAM TORTISHISH QONUNI VA JISM OG’IRLIGI 
 
Reja: 
1. Kuchlar va ularning asosiy turlari. 
2. Inersial va noinersial sanoq sistemalari. 
3. Jism og’irligi va uni aniqlash usullari. 
4. Massa va og’irlik. 
 
Tayanch iboralar: Tortish, masofa, massa, gravitatsiya, Kavendish, Oy,Yer, 
planetalar. 
 
          Har  ikkita  jism  orasidagi  o’zaro  ta’sir  kuchni  yuzaga  keltiradi.  Ta’sirlar  o’z 
tabiatiga  ko’ra  turli  xil  bo’ladi:  gravitatsion,  elektromagnit,  jismlar  bir-biriga  tegib 
turganda  hosil  bo’ladigan  ta’sir  va  hokazolar.  Biroq  hamma  ta’sirlar  ham  boshqa 
oddiyroq ta’sirlarga olib keladigan ta’sirlardan iborat emas. Oddiyroq ta’sirlarga olib 
kelmaydigan  ta’sirlarga  fundamental  ta’sirlar,  ularni  yoritayotgan  kuchlarga 
fundamental  kuchlar  deyiladi.  Fundmental  ta’sirlarning  to’rtta  ko’rinishi  mavjud: 
gravitatsion, elektromagnit, yadroviy (yoki kuchli) va zaif ta’sir. 
         Tabiatda  gravitatsion  ta’sirning  borligi  va  u  amal  qiladigan  qonun  Nyuton 
tomonidan  ochilgan.  Bu  qonun  quyidagicha  ta’riflanadi;  ikkita  jismlar  orasidagi 
o’zaro tortishish kuchi shu jismlar  massalarining ko’paytmasiga to’g’ri proporsional 
va ular orasidagi masofaning kvadratiga teskari proporsional, ya’ni 
 
          
   
 
 
                 (39) 
Bu  yerda 
2
2
11
10
67
,
6
êã
ì
N
G




  Kavendish  tomonidan  eksperimental  ravishda 
aniqlangan  bo’lib,  unga  gravitatsion  doimiylik  deyiladi.  Uning  fizik  ma’nosi  shuki, 
massalari  1  kg  dan  bo’lgan  ikkita  jism  1m  masofadan  turib  6,67·10’
11
N  kuch  bilan 
tortishadi. 
           Yerdagi  ko’pchlik  mexanik  hodisalarni  uchta  kuchlar  vositasida  tushuntirish 
mumkin;  og’irlik,  ishqalanish  va  elastik  kuchlar.  Koinot  jismlari  orasida  bo’ladigan 
hodisalar  I.Kepler  tomonidan  kuzatilgan  sayyoralarning  harakat  qonunlari  bilan 
tushuntiriladi.  Yerda  suvning  ko’tarilish  hodisasini  bu  qonun  Yer  va  Oy  orasidagi 
tortishish kuchi bilan  izohlaydi. Ushbu  qonunga amal qilishni biz sezmaganimizning 
boisi shuki, bizni o’rab olgan jismlar orasidagi tortishish kuchi juda kichik. 
          Mexanikada  jism  og’irligi  tushunchasi  ham  muhim  hisoblanadi.  Jismning 
og’irligi  deb  Yerga  nisbatan  bo’shliqda  tinch  turgan    jismning  gorizontal  asosga 
bergan yoki Yerga tortilish tufayli  prujinani cho’zuvchi kuchga aytiladi. 
           Inersial sanoq tizimida jismning og’irligi modul jihatdan uning Yerga tortilish 
kuchiga teng bo’ladi. Jism og’irligi 


21 
 
 
 
 
                                    (40) 
 
formula  yordamida  aniqlanadi.  Jismning  og’irligi  joyning  geografik  kengligiga 
bog’liq  ravishda  o’zgaradi.  Bunday  bog’lanish  quyidagi  formula  yordamida 
ifodalanadi: 
 
                                         (41) 
 
bu  yerda  m-jism  massasi  M-Yerning  massasi,  R-Yer  radiusi,  ω-Yerning  sutkalik 
aylanish burchak tezligi (
с
рад
5
10
3
,
7




), υ-jism joylashgan geografik kenglik. 
 

Download 4,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish