J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

9.7. CKtish iqtisodiyoti m am lakatlarida integratsion 
jarayon larn in g rivojlanishi
M a ’lu m k i, o‘tish iqtisodiyoti m a m la k a t la r g u ru h ig a M ark az iy- 
Sharqiy Yevropadagi sobiq sotsialistik rn a m lak a tlarn i va sobiq It- 
tifoq h u ku m ati tarkibiga kirgan ittifoqdosh resp u b lik alarn i k i r i­
tish m u m kin .
XX asrn in g 90 -yiIlari boshiga q ad ar sotsialistik rejali tiz im - 
ni boshidan k e ch irgan M ustaqil D av latlar H am d o ‘stligi (M D H ) 
m a m la k a tla ri ja h o n x o 'jalig ig a d ad il kirib b o rish in in g n a z a riy va
234

---

a m a liy to m o n la rin i y e ch ish u c h u n q u yid a g i m u a m m o la rn i hal 
etish ga k irish g a n e d ilar:
— «O c h iq iqtisodiyot» ta m o y illa r i k o n se p siyasin in g n a z a r i y j i -
h a t la r in i t a h lil etib, a m a liy o td a keng qo ‘llash;
— Ja h o n iqtisodiyotida so tsialistik rejali tiz im n i boshidan ke- 
c h irg a n (X X R , M a r k a z iy va S h a rq iy Yevropa d avlatlari) va hozir- 
gi k u n d a bozor iqtisodiyoti aso sid a d ad il rivojlanib borayotgan 
m a m la k a t la r n i iq tiso d iy isloh o tlarin i c h u q u r ta h lil etish va a m a l i ­
yo td a q o ‘llas h lozim ;
— Iqtisodiyotda eksport strategiyasi b ila n sanoat siyosati 
o ‘rta sid a g i o ‘zaro alo q a d o rlik n i c h u q u r ta h lil etish;
— J a h o n m a m la k a t la r i o ‘r ta s id a g i in te g ra tsio n ja r a y o n la r
b o r is h in i t a h l i l etib, iq tis o d iy fa o liy a tn i ja h o n s ta n d a r t la r ig a
m os m e x a n iz m in i q o ‘lla b c h iq ish , ta k o m illa s h t ir is h va b o sh q a- 
lar.
Sobiq Sovet ittifoqi p a r c h a la n g a n d a n k eyin m ustaqil davlat- 
lard a integratsion te n d en siy alar y u z a g a kela boshladi. B irinchi 
b o sq ich d a u la r q is m a n b o ‘lsad a, oldingi yago n a iqtisodiy m a -
ko n n i ta rk ib iy q ism larga ajralish ja r a y o n id a n h im o y a q ilish g a 
h a ra k a t q ilish bilan n am o yo n b o ‘ld ila r h am d a birinchi n avbatda 
xalq xo‘ja li g i h o latiga salbiy t a ’sir eta d ig a n so h alard agi a lo q a la rn i 
qis q a rtiris h g a a lo h id a e ’tibor q ara tild i. K eyingi ja ra y o n la rd a esa, 
x u s u sa n 1996—19 97 -yillard a y u z a g a kelgan sh art-sh aro itlarn i h i- 
sobga olgan ho lda in te g ratsiy ag a in tilish k u c h a y tirild i.
Sobiq ittifoq h u d u d id a integratsion ja r a y o n la r q u yid a gi asosiy 
o m illa r n atijasid a y u z a g a keldi:
— m e h n a t t a q s im o t in i a n c h a q is q a d a v rd a to 'liq o ‘z g a r tir is h
m u m k i n e m a sd i. M e h n a t t a q s im o t in in g b ir m u n c h a d a ra ja s i 
t a r i x i y va t a b iiy - iq lim s h a r o it la r in in g r iv o jla n is h ig a b o g ‘ liq
b o ‘lis h i sa b a b li k o ‘p g in a h o lla r d a bu m a q s a d g a m uvofiq 
b o ‘l m a y d i;
— bir davlat hududida ko‘p x a lq la r n in g uzoq davr m o b a yn id a 
b ir g a lik d a ya sh ash i. U tu rli x il s o h a la rd a p u x ta «m u n o sa b atla r 
to ‘q im a s in i» ta s h k il etgandi. M illa t la r a r o va d in la raro m ojaro
235

---

yuqori d ara ja d a em asdi. Shu sabab dan, M D H g a a ’zo m a m la k a t - 
larga ko‘plab a h o lin in g istagi o‘zaro do‘stona alo q a larn i ye tarli- 
c h a qo‘llab -quvvatlaydi.
M D H o ‘z a ’z o larin in g suveren te n g lig ig a aso slan gan bo‘Iib, 
a ’zo m a m la k a tla r xalqaro h uquqn in g m ustaqil va teng huquqli 
subyekti hisoblanadi.
T ash k ilo tn in g asosiy m aq sad lari q u y id a g ila rd a n iborat:
— siyosiy, iqtisodiy, ekologik, g u m an itar, m a d a n iy va boshqa 
so h alarda h am k o rlik qilish;
— a ’z o - m a m la k a t la m i u m u m iy iqtisodiy m akon doirasida h ar 
ta ra fla m a rivojlantirish, shuningdek, davlatlararo integratsiya va 
kooperatsiyani kuchaytirish;
— in s o n la rn in g liuquq va er k in lig in i t a ’m in lash ;
-- xalqaro tirichiik va xavfsizlikni t a ’m in la sh d a h am korlik;
— o‘zaro luiquqiy yordam ko'rsatish;
— d avlatlar o ‘ rtasidagi k elish m o vch ilik va bahsli m u n o zaralar- 
ni lin c h lik yoMi bilan hal qilish.
A’zo m a m la k a t la r n in g h am k o rlik d ag i faoliyati q u v id a g ila r 
doirasida a m a lg a o shiriladi:
— inson huquq va e r k in lig in i t a ’m in la sh ;
— tashqi siyosiy faoliyatni m uvofiqlashtirish;
— u m u m iy iqtisodiy hududni, bojxona siyosatini sh ak llan ti- 
rish va rivojlantirishda h am k o rlik qilish;
— aloqa, transport tizim i rivojlanishida h am k o rlik qilish;
— atrof-m uhitni m uhofaza qilish;
— ijtimoiy va migratsion siyosat bo‘yicha m asala larn i hal qilish;
-- u yu sh g an jin o y a tc h ilik k a qarshi kurashish;
— mudofaa siyosati va tashqi ch e g a ra la rn i saqlash soh alarida 
h am k o rlik qilish.
T ash k ilo tn in g yuqori organi b o ‘lib, M D H davlat rah barlari 
K engashi hisoblanadi. Davlat rahbarlari kengashi y ilig a ik k i m ar- 
ta y ig 'ilis h g a to‘p lanadilar. Sh un in gdek , M D H n iz o m id a m a m ­
la k a tla rn in g u n g a a ’zo bo‘lish shartlari, m aq sad va ta m o y illa ri 
b elgilab berilgan.