J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

s
’33
J -
3
rt
Ч-»
3
Ü ?
"53
>
с
;s
u
—
2
о
2
4->
C3
V5
U
ъ
C3
>
NJ 
Ir.
C3 *-*
£ b
■5
о
>» сз .—
^
—
■C öJü 
• -
*o c ir
cr
С ÖJ)
N
a
"iZ
cc
о
о л
N1
—
’ 3 s
’E
-S^
* 3
о
V5
WD
SS
И
с л
?
О .£ >
~ ~ZZ TZ
Ш
c r T3
Æ
О
s
w
V3
u-
О
сл 
о
S 73
I/) 5
a> 
-O
с
.5 .o
«
j
= ‘
C &
>
-S £
сз
i E
£ . 2
сз
■ a
C3
о
c3
u-
с
<—
о
*73 с
^
a
О t o
— о
й £
x о
« “Ö
r; oo
С со
- - О
V l_*
^ a
о ,
C
l
£X
£
9
> о
p 
°
5 C
l
— oo
J2
’TS 0)
сЗ О 
^ ■*
^
с/5 
о
ä 5 ^
a> 
С
CL 03
О =
Co
СЛ
С
О
■X 
> ,
-С? '^ 5
v> ,
« o-
^ 5ß 
сз ~
S c
о 2P
Cu _±
£ и
СЗ
ЭД
'S ^
£ -§ 
2 а
СЗ
T 3 
О
. 
^
с
га
CL
Т З
«
> .
Со
с/з
СЗ
а -
f ад 
2 с 
& 'Д
. о
.С* тз
V
•Л
x :
C /5
С Л
'£Z
> .
О
T J
CX
О
- C
1 Л
£ 0
U 5
О
' £
о

О
с
-2
Со
X )
й>
-U
Н
сЗ
X
О
тз
ÈS
СЛ
СЗ
’Ô?
и .
cä
"О
Л
Л
> .
СЗ
“Ö
• -
Я X
г~ и-
и с
тз
СЗ
>>
СЗ
сл
СЗ
CL
>ï
О
w
05
X
О
U 
ä
'й м
^ U
а> w
’S X
с о
•- 
-а
*с .£
СЗ
■>< .У
V- Ui
СЗ 
Си
G *—
о Е
J“
сл 
г>
140
_____________
__
k
o
‘r
sa
ta
d
i
______
S
a
no
a
t 
m
a
h
sa
lo
tl
a
r
i 
na
r
x
i 
U
lg
u
r
ji
 
sa
vd
o 
m
a
h
su
lo
tl
a
r
i
in
d
e
k
si 
(P
r
o
d
u
c
e
r
p
r
ic
e
in
d
e
x
 
H
ar
 
oy
 
0
‘sishi 
P
a
sa
y
a
d
i 
n
a
rx
id
a 
in
fly
a
tsi
ya
 
d
a
r
a
ja
si
n
i
_______________________________________________________________
(P
P
1
))
__
k
o
‘r
sa
ta
d
i
______

---

э р
’S
те
те
£
'с
т е 1
и-.
' § )
’S
с
IIZ
те
N
X i
’55
г -
г-1
те
00
15
>
с "5
те
Е
сл
тз
те
и-( 
X )
те
те ХЗ
С
те
ТЗ
О
g ? e
с ’S 3 
' S ^
"те g ”5
5
? с s
03 гг! СЛ
я XI О
Л (Л
*р С
"О
S3
W)--
с с
*5 "§Ь
1 Ï
гл
СЗ
с Й
•§ iS ïï 
я 15 о
^
Св S3
СЗ 0)
s s
« те
15 чз
те л; 
‘т е 1 . £
U. 
>
5 л
00
О 
-
£
с
п
 
С
CJ) те
§
V
те 
>
. __ 
5 -
с
^
•Г ~Ö
(Dû 
С
с -д 
£ ■
§
- ё \
с л
О
О
* о
т з
те
i l
ë i
13 ,о
■§ *§ «
s ^-5
c r 'ö С
о ? 2
N £
-> о
S >
Й
.5 тз
те
г= та 
« с
те
" О
£
ел 
. 
_:
- - о
те >.
со £3
и те
те -о
“ * .о
О
£
^ 2
'S)-13 -а
С +-* ■"*"»
те .о
с т з с+-
те
_те
" с Ь
с:
СР
о
S3 те
3
тз
ст
00
с
*те
v-<
я
О
те
>,
’С
г -
>
те
о тз
Е
те
*а
00
тз
х з
те
£
о
Е
те 
П З
■о
те
' S
£ ■
00
те
а.
тз
те
> .
те
00
те
Си
т з
те
тз
ТЗ
те
те
Г"
г**
0
0
0
^
}
о
о
о
те
з:
о
те
X
О
и.
те
X
о
V-
те
з:
>,
о
о
и.
те
a
те
СГ
-*—
•
C Û
-П
С/5
.”2
' 5 "
û
,
C Û
с
Сг
г -
’ с
с /з
те
о
'1—
>%
с
•5
о *3
0 5
’ § )
СГ
те
Ъ
X
о о
с -О ir
те сг >*
=?'?= D.
S С
Й J2 те
~ ^
W 
с
■о > О
сг
о
о
'S .
£
г>
с
D
0)
те
*00 L-.
а
с5» CÎ
V- а>
те
г-
*а с
f—
X
.Ü
*00
•С
00
О О Ä
§ ■ - I
те Ь; •—
‘Н Й я
S ! ! E
те 
wh 
те 
J7 те •г;
•У С с
>> л —;
“0 
_ЭД 
w
_Q . — 
СЛ
и Е
=5
•— =2 О
и 3
-П Æ
сл о
О
rv'
О
•о
Й
с/з
те
с
те
^*ä
те
х:
U
_!_ 
с
^ *Ё
го у
С/Э
-О
те ••
тз S
О iS
те
’-Г "О
+-* *■*"» 
те о 
хз
^
T
j
а* ^ 
о с
^ те
D тз
2
L- 
м4
с те Й
^ "те тз
те Е о
Е -Си!
р з тз
.Е 
о
сг з о
X )
ЗД
с те и
0Х)
ад 5— 
С « 
те 73 
О
-D
те
С сл
iS Й
>• -Й
>> с
О м
t
Z3
£ О
v'J» Mri
141

---

142

---

2. Siyosiy om illar. Siyosiy o m illa rn in g asosiylari sifatida 
prezident, davlat va h u k u m at b o sh liq larini saylash jarayoni va 
u n in g natijalari, u la rn in g iste’foga chiqishi, shuningdek, m arka- 
ziy b a n k lar yoki pu l-k red it siyosati bilan shug‘ullanuvchi davlat 
o rganlari rah b ar k ad rlar alm ashinuvi, geosiyosiy to ‘qnashuv va 
in q iro zlarn i ko‘rsatish m u m k in .
3. Turli xabarlar va kutishlar. G lobal valuta b o zo rida inves- 
to rlarn i harakatga keltiruvchi shunday ibora bor, ya’n i «turli 
xabarlar, m ish-m ish gaplar, ovozalar asosida valu talarn i sotib ol 
va fakt (dalil, isbot)larga asoslangan holda u la rn i sot». G lobal 
valuta bozorida oltin qoidaga aylangan ushbu ibora, shuningdek 
boshqa psixologik o m illa r investorlarning bozordagi h arak atin i 
faollashtirishi yoki susaytirishi m um kin.
4. F ors-m ajor holatlari. Favqulodda so dir b o ‘lgan hodisalar, 
m asalan, suv to sh qini, zilzila, yirik ko‘lam li yong‘in, turli zararli 
epidem iyalarni, gaz va boshqa zarralarn in g om m aviy tarqalishi, 
kuchli to ‘fon yoki dovullar va h.k.lar natijasida turli darajadagi 
vay ro n agarchilikning yuzaga kelishi. Shuningdek, m a m lak atd a 
terro ristik x u rujlarn i, hujum va h arak atlari so d ir etilishi ham
valuta kurslari o‘zgarishiga o lz ta ’sirini ko‘rsatadi.
V alutalarning eng asosiy xususiyatlaridan biri bu u n in g kon- 
vertatsiyasi, ya’ni ayirboshlanish qobiliyati hisoblanadi. Valuta 
konvertatsiyasi bu m illiy valutaning xorijiy valutaga erk in ayir­
bo sh lan ish , xorijiy m ahsulot va x izm atlarn i to ‘lash qobiliyatidir.
V alutalar konvertatsiya darajasiga qarab, asosan 3 turga 
b o ‘linadi: 1. E rkin konvertatsiya qilinadigan; 2. Q ism an konver­
tatsiya qilinadigan; 3. K onvertatsiya qilinm aydigan.
6.2 . Valuta operatsiyalarining mohiyati
V aluta bozorlarida b a n k lar va kom paniyalar valuta operatsi- 
yalarini, ya’ni valutalarning oldi-sotdisini am alga oshiradilar.
V aluta bozorlari bu talab va ta k lif asosida turli xil valutalar 
old i-so td i qilinadigan rasm iy m arkazlardir. Ya’ni, valuta bozori 
bu chet el valutasini oldi-sotdisini va chet el valutasidagi qim -
143

---

m atbaho qog^ozlarni, ham da valutaviy kapitalni investitsiya qi- 
lish m unosabatlarini am alga oshiruvchi iqtisodiy m unosabatlarni 
nam oyon qiluvchi m arkaz hisoblanadi. Valuta bozori m oliya b o - 
zorining m uhim va asosiy qism ini tashkil qiladi.
Jahon Valuta bozorida Valuta oldi-sotdisi tu n -u kun am alga 
oshiriladi. Bunga asosiy sabab, ja h o n hududiy valuta b ozo rlarining 
turli soat m illarida joylashganligi bilan b o gliq dir. Hozirgi vaqtda 
Osiyo — Tokio, G onkong, Singapur, M elburndagi m arkazlari bi­
lan, Yevropa — London, F ran k fu rt na M ayne, Syurix, A m erika
— Nyu-York, C hikago, Los-A ndjeles valuta bozorlari jah o n valuta 
bozorlarining asosiy qism ini egallagan.
Xorijiy valutadagi bitim lar tuzish ishlari dunyoning ko‘plab 
banklarida, tax m in an , ertalab soat 9 00 da boshlanadi, biroq diler- 
larning ish faoliyati bu bitim larni tuzishdan karnida bir soat oldin 
boshlanadi.
B ozor iqtisodiyoti rivojlangan m am lakatlarda, kurs asosan, 
yirik bau klar, xalqaro moliyaviy tashk ilotlarn in g m arket-m eyker- 
lari to m onidan, kutilayotgan talab va ta k lif o ‘rtasidagi farqqa 
bog'liq holda o ‘rnatiladi.
M arket-m eykerlar bu turli valutalarni bitim lar b o ‘yicha sotib 
olish va sotish kurslari kotirovkasini doim iy ravishda am alga o s­
hiruvchi moliya m uasassalari hisoblanadi.
Naqd kassa bitimi deganda, odatda, spot operatsiyalari tushuniladi.
Spot operatsiyasi, qoida bo ‘yicha, bitim k u n in i hisobga ol- 
m agan holatda, ikki ish k u n i davom ida valutani ayirboshlash 
bitim ini bildiradi.
Shuni alohida qayd etib o ‘tish lozim ki, valuta operatsiyalari 
ichida eng ko‘p qo‘llaniladigani spot operatsiyalaridir va ushbu 
bozorlarda tijorat b an k larin in g ulushi sezilarli darajada. Tijorat 
b an k lari to m o n id an am alga oshirilayotgan valuta operatsiyalari- 
ning tarkibiga qaraladigan b o ‘lsa, un da spot operatsiyalari hajm i 
ja m i valuta operatsiyalarining 80 foiz m iqdorini tashkil etadi.
Shuning b ilan birga, spot operatsiyalari tijorat b an k larin in g
valuta operatsiyalari ichida eng ko‘p riskka tortilgani b o ‘lib hisob-
144

---

lanadi. B unga asosiy sabab, spot o peratsiy alarin in g qisqa m ud- 
datliligi va u larn i sug‘u rtala sh n in g im k on iyatin i yo‘qligidir. Shu 
sababli, tijorat b an k larid a valuta pozitsiyalari b o ‘yicha lim itlar 
joriy etilgan.
V akolatli b an k la rn in g ochiq valuta pozitsiyasi yuritilishi haqi- 
dagi h iso b o tn i ta h lil qilishning zaru rati M arkaziy B ank to m o n i- 
d an respublikadagi m avjud vakolatli b a n k la rn in g valutaviy risklari 
kam ay tirilishig a qaratilgan siyosati b ilan izohlanadi.
V aluta pozitsiyasiga lim it h ar b ir davlatning iqtisodiy holati 
va m am lak a t moliyaviy tizim in in g o ‘ziga xosligidan kelib chiqib 
o‘rnatiladi.
Spot sh artlari asosida valutalar savdosida keng tarqalgan usul- 
lardan biri m arja asosidagi savdo hisoblanadi. Spot bitim ida 
m arja b o sh lan g ‘ich kapital vazifasini bajarib, dilerlik yoki kliring, 
birja, savdo m arkazi uchun o ‘tkaziladigan operatsiyalarga garov 
rolini bajaradi. Savdo tashkilotchisiga ta q d im etilganidan so‘ng 
uni kred it «yelkasi» yoki «richagi» orqali b ir necha barobar (1:30, 
1:40, 1:50 yoki 1:100 va h.k.)ga osh irg an holda valutalar savdosini 
am alga o sh irish m um kin.
A rbitraj operatsiyalari — valuta kurslari farqidan foyda olish 
m aqsadida am alga oshiraladigan spekulyativ operatsiyalardan 
biridir. B un da od atda, arbitrajyor m a’lum bir qisqa vaqt oralig‘ida 
turli joylardagi valuta bozorlarida shak llan gan bir turli valuta 
kurslari farqidan foyda oladi. Ya’ni, b ir jo ydan valutani arzon 
sotib olib, boshqa bir joyda q im m atro qq a sotadi.
A gar arbitrajda ikkita valuta ishtirok etsa, ikki tom onlam a, 
u c h ta valuta ishtirok etsa, uch to m o n lam a arbitraj deb nom la- 
nadi. U ch to m o n lam a arbitraj k ross-k urslar natijasida aniqlan - 
gan, tu rli bozorlardagi valuta ku rslarin in g o ‘zaro mos kelmasligi 
hisobiga am alga oshiriladi va u n d an foyda olinadi.
M asalan, bir bozorda quyidagi valuta kurslari shakllangan: 
1 U S D = 1,6 C H F (Shveysariya franki); 1 U SD =27,5 R U R (R os- 
siya rubli); 1 C H F = 16,5 R U R. M azkur holat b o ‘yicha quyidagi 
ta rtib d a arbitraj operatsiyasini am alga osh irib foyda olish m um kin:
145

---

1. AQSH dollari Rossiya rubliga sotiladi (1 U SD = 27,5 RU R).
2. Rossiya rubliga Shveytsariya franki sotib olinadi (1,67 C H F
(27,5/16.5)=27,5 RUR).
3. Shveysariya frankiga yana AQSH dollari sotib olinadi 
1,67 C H F = 1 ,0 4 U SD (1,67/1,6).
U shbu operatsiyadan ko‘rilgan foyda 0,04 AQSH do llarini 
tashkil etadi. Bu qiym at bitim sum m asi qanchalik k atta b o ‘lsa, 
shunchalik yiriklashib boradi.
X alqaro kom paniyalarning moliyaviy menejerlari kam xarajat 
va risk bilan valuta bozoridagi qisqa va uzoq m uddatli arbitraj 
operatsiyalari orqali kom paniyaga q o ‘shim cha foyda keltirishlari 
m um kin.
M uddatli b itim lar bilan bo g ‘liq operatsiyalar. Tijorat b ank - 
larin in g m ud datli bitim lari deb, b elg ilangan m u d d atd a, am m o
ikki ish k u n id a n keyin am alga o sh irilad ig an o peratsiyalarga ay- 
tiladi.
A m aliyotda m uddatli bifim larning keng tarqalgan quyidagi 
turlari mavjud:
• forvard valuta bitim lari;
• moliyaviy fyuchers bitim lari;
• valuta opsioni;
• svop operatsiyalari.
Forvard valuta bitim i bu valuta b o ‘yicha bitim im zo lan g an
sa n ad an boshlab, ikki ish k u n id a n keyin am alga o sh irilad ig an
to 'lo v n i n a z a rd a tu tu v ch i b itim d ir. B u b itim aniq b ir san ad a 
yoki ik k i san a orasida am alga o s h irish n i n azard a tu tish i m u m - 
kin.
Forvard valuta b itim in ing shartlari qattiq hisoblanadi va agar 
mijoz u nin g shartlarini bajara olm asa, bank m ijozning forvard 
valuta bitim idagi m ajburiyatlarni bajarm asdan ketib qolishiga yo‘l 
qo‘ym aydi, balki bitim ning m ud datin i «uzaytiradi» yoki bank o ‘z 
hisobidan m ajburiy ravishda «so‘ndiradi».
F o rv ard v alu ta b itim i q a t’iy b elg ilan g a n yoki o p sio n li 
boMadi.
146

---

a) q a t’iy belgilangan forvard valuta b itim i bu kelajakdagi aniq 
bir san ad a b ajarilishi sh art b o ‘lgan bitim dir. M asalan, 1-sentabrda 
tu zilg an q a t’iy belg ilan gan ikki oylik forvard valuta bitim i, ya’ni 
ikki oydan so‘ng am alga oshiriladigan bitim ;
b) opsionli forvard bitim i bu m ijozning xohishiga ko‘ra yoki 
bitim tu zilg an vaqtdan u n in g bajarilishigacha b o ‘lgan dav rnin g
ichida xohlagan vaqtda yoki ikkita aniq sana davom ida am alga 
oshirilad ig an bitim dir.
Qayd etib o ‘tish lo z im k i, forvard valuta b itim i so f valu ta o p - 
sio n la rid a n farq qiladi. V aluta opsioni m ijozga kelishilgan bitim
s h a rtla rin i bajarish va b ajarm aslik h u q u q la rin i beradi. F orvardli 
opsion esa m ijozga u n i bajarm aslik h u q u q in i berm aydi.
V alutalar b o ‘yicha fyuchers bitim lari bu kelajakdagi m a ’lum
bir sanaga m a ’lum hajm dagi valutani o ld in d an belgilangan kurs 
b o ‘yicha oldi-sotdi qilish bitim idir. Bu jih a tla ri bilan ular forvard 
valuta bitim larig a o ‘xshaydilar, biroq, forvard b itim larid an farqli 
o ‘laroq, ular:
a) ju d a oddiy ta rz d a bekor qilinadi;
b) valutalar savdosi b o ‘yicha bitim q a t’iy belgilangan stan - 
d art su m m ad a tu zilad i (m asalan, AQSH dollariga fyuchers 
b o ‘yicha 25000 funt sterling, AQSH dollariga fyuchers b o ‘yicha 
125000 yevro va h.k.);
d) rasm iy b irjalard a sotiladi;
e) fyuchers sotuvchilari fyuchers m ajburiyatlari bajarilishi- 
ni kafolatlash u ch u n birja dilerlariga «pullik m arja»ni to ‘lashni 
ko‘zda tu tish lari kerak.
B itim n in g tug allan ish igacha qayta b ah o lan ish natijasida y uza- 
ga keluvchi taq ch illik n i qoplashga kiritilishi lozim b o ‘lgan m arja 
tizim i — kafolatning a ’zolik badali hisob id an ta ’m in lan ad i.
Birjaga a ’zo b o ‘lish yoki birjada operatsiyalarni am alga osh irish 
istagini bildirgan h a r qanday tom on b irjad a b itim larn i am alga 
o sh irish n in g huquqiy va am aliy jih a tla ri bilan tan ish ish i lozim . 
Y ana shuni hisobga olish kerakki, ta sh k ilo t yoki rasm iy shaxs 
n o m idan b irjad a qatnashayotgan birja a’zosi o ‘zin in g birjaga bi-
147

---

rinchi kiritgan m arjasidan ko‘proq m arjani talab etishi m um kin. 
Bunga sabab, h ar kuni m arjaga kerak b o ‘lgan m ablag‘ni so‘rab, 
tashkilotni bezovta qilm aslikdir. Bu asosan, bozor nihoyatda tez 
o ‘zgaruvchan va nobarqaror holatda b o ‘lganida nam oyon bo‘ladi.
Valuta opsioni. Valuta opsioni u n in g xaridoriga m a’lum 
bir huquqni beradi, ayni paytda, u n in g zim m asiga kelajakdagi 
m a ’lum m udd atd a belgilangan narx b o ‘yicha xorijiy valutaning 
m uayyan m iqdorini xarid qilish yoki sotish m ajburiyatini yuk- 
lamaydi. O psionni sotuvchi xaridor oldida kelajakdagi m uayyan 
m uddatda q a t’iy belgilangan narx b o ‘yicha m uayyan m iqdorda- 
gi xorijiy valutalarini xarid qilish va sotish m ajburiyatlarini o ‘z 
zim m asiga oladi. Opsion xaridori (shuningdek, opsion egasi 
deb nom lanadi) ushbu operatsiyani am alga oshirish huquqini 
olish evaziga belgilangan m iqdordagi pulni — vositachilik haqini 
to iay d i. Opsion oklindan belgilangan m uddatgacha kuchga ega 
b o ‘ladi. Ushbu m uddat ekspiratsiya sanasi deb ataladi.
Valuta opsioni birinchi m arta 1982-yili Filadelfiya birjasida 
am alga oshirilgan edi. O psiondan investitsiya portfelining m uhim
elem enti va sug‘u rtalashn in g sam arali usuli sifatida foydalanish 
uchun uning qanday ishlashini bilish lozim .
O p sionlarning quyidagi ikkita asosiy tu ri mavjud:
• «koll-opsion» yoki xarid qilish uchun opsion;
• «put-opsion» yoki sotish uchun opsion.
Valuta opsionlari valuta riskini kam aytirish va oldini olish 
m aqsadida foydalaniladi.
A gar ayirboshlanish kursining yaxshi tom onga o ‘zgarishi yuz 
bersa, opsion im port qiluvchi (eksport qiluvchi) u n d an darom ad 
olish im koniyatini tu g ‘diradi (bunda u forvard valuta bitim laridan 
im port qiluvchi (eksport qiluvchi)ning q a t’iy belgilangan kursga 
bog‘lanib q olishining oldini oladi).
S huningdek, o p sionlarn in g am erika va yevropa tu rlari mav- 
ju d .
A m erika opsioni deb, odatda, opsionni harakat m uddatini 
xohlagan vaqtida bajarilishiga aytiladi. S huning uchun, opsionni
148

---

h arak a t m uddati u n in g b irin c h i va oxirgi h isob-kito b sanasi o ra- 
sida o'rn atiladi.
Yevropa opsioni deb, o d a td a op sio nn ing faqat h iso b -k ito b n in g
m a ’lum b ir oxirgi an iq davrida bajarilishiga aytiladi. O psion bit- 
im i b o ‘yicha hiso b -k ito b n i am alga oshirish uchun ikki ish kuni 
olinadi.
Valutaviy svop operatsiyalari valutalarni qayta sotib olish 
sharti bilan sotish, ya’ni m a ’lum bir m u ddat valutalarni o ‘zaro 
alm ash in ish operatsiyasidir. V alutalarni xaridorga dastlabki so ­
tish joriy, ya’ni spot kurs b o ‘yicha, qayta sotib olish operatsiyasi 
esa, forvard kursi b o ‘yicha am alga oshiriladi. Kelajakdagi forvard 
valuta kursi L IB O R (L o n d o n In te rb a n k O ffered Rete — L IB O R , 
L ondon b an k lararo foiz stavkasi) orqali hisoblanadi. Svop bi- 
tim id a valutalarni sotish va u larn i qaytarib sotib olish kurslari- 
nin g h a r ikkalasi ham ko‘rsatiladi.
Svop kelishuvida bitim sum m asi va am al qilish m uddati b o ‘yicha 
h ech qanday cheklovlar m avjud em as. M azkur holat, korxonalarga 
opsion yoki fyuchers operatsiyalariga qaraganda uzoq m uddatii 
svop operatsiyalarini am alga oshirish im koniyatini beradi.
Svop b itim larin in g korxonalar u ch u n yana bir afzalligi valuta 
riskini kam aytirish inaqsadida valuta zax iralarin i m a ’lum m u d d at 
davom ida diversifikatsiyalash im k o n in i beradi.
Rivojlanayotgan m a m lak a tla r M arkaziy ban k lari o ‘zin in g
valuta zaxiralari va k u rsin in g b arqarorligini ta ’m in lash , valuta 
intervensiyalarini am alga o shirish m aqsadida boshqa m a m la k a t­
lar M arkaziy b an k lari bilan turli shakldagi svop operatsiyalarini 
bajaradilar. G old-svop operatsiyalari bunga m isol b o ‘ladi.