J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

1 5 .4 . 0 ‘zb ek iston n in g xalq aro valuta-k red it tash k ilotlari bilan
o ‘zaro ham korlik aloqalari
M a m l a k a t im i z m u s ta q illik k a erish gach crkin o c hiq b o z o r iqti- 
s o d iy o tin i s h a k lla n tiris h , rivojlantirish va tak o m i 1 lashtirish u c h u n
z a r u r b o ‘lgan siyosiy, huquqiy, ijlirnoiy, iqiisodiy va tash k iliy asos- 
larn i b a rp o etish yillari sifatida m u n o sib tarixiy voqelikka aylan- 
di. S h u n in g d e k , m a m l a k a t i m i z d a b a rq a r o r b a n k tiz im i yaratilishi 
b ilan x alqaro moliyaviy m u n o s a b a tla r k o l a m i y a n a d a kengayib 
b ordi, bu holat o ‘z navbatid a x alq aro moliya institutlari va tijo- 
rat b a n k la r i o ‘rtasida o ‘z a ro h a m k o r l ik alo q alari rivojlanishiga 
qulay s h a rt-s h a r o itla r yaratdi. H o zirg i k u n d a m a m la k a t im iz tijo- 
rat b a n k la ri h a m d a x a lq a ro m oliya in stitu tlari o ‘rtasida b ir q a to r 
s a m a r a li lo y ih a la r a m a lg a o s h ir i lm o q d a , bu esa r e s p u b lik a m iz
iq tiso d iy o tin in g ta ra q q iy e tis h id a m u s t a h k a m rol o ‘y n a m o q d a .
B u gung i k u n d a x a lq a ro moliyaviy in s titu tla r n in g a m a liy a lo - 
q a la rig a q isq a c h a t o ‘x ta la d ig a n b o ‘lsak, u la rd a n X a lq a ro Valuta 
F o n d i ( X V F ), J a h o n b a n k i, Yevropa T ik la n ish va T araqqiyot 
B a n k i (Y T T B ), Osiyo T araqqiyot B a n k i (OTB) kabi yirik m o li­
yaviy ta s h k ilo tla r b ila n j u d a izchil va faol ishlar olib b o r ilm o q d a . 
M a z k u r ta s h k ilo tla r biz ta n l a g a n yo ‘l va a m a lg a o s h irila y o tg a n
islo h o tla rn in g t o ‘g ‘ri e k a n lig ig a q a t ’iy ishonch hosil q ilg a n lik lari 
u c h u n h a m ya q in h a m k o r l ik a lo q a la rin i olib b o r m o q d a la r.
0 ‘z b e k is to n R espu blik asi Oliy K e n g a s h in in g 1992-yil 2 -iyul- 
d a 0 ‘z bek iston R e s p u b lik a s in in g « X alqaro valuta fondi ( X V F )
ga a ’zo lik t o ‘g ‘risida»gi q arori qabul qilindi. O lz b e k is to n R e s ­
p ublikasi 1992-yil 2 1 -se n ta b rd a X V F g a a ’zo b o ‘lib kirdi h a m d a
V azirlar M a h k a m a s i n i n g 9 3 - F r a q a m li 1993-yil 2 7 - m a r td a g i 
F a r m o y is h ig a m uvofiq re s p u b lik a n in g X V F i m z o kvotasiga t o ‘lov 
a m a lg a oshirildi.
399

---

0 ‘zbekiston R esp u b iik a sin in g M ark aziy B anki x alqaro m oliya 
ta s h k ilo tla rin in g aloqa agentligi va av u arlar depozitariysi h iso b - 
lanadi va 0 ‘zbekiston R e s p u b iik a sin in g m a z k u r m u assasalarga 
a ’zoligi bilan bog‘liq o p e ra tsiy a la rn i am alga oshirish vakolatiga 
ega.
0 ‘zbekiston R esp u b iik a sin in g h u k u m a ti b ila n kelishgan holda 
Moliya vaziiiigi va M arkaziy B a n k y u q o rid a qayd etilgan x alqaro 
ta s h k ilo tla r oldidagi qarz m a b la g ‘lar olish, t o ‘lov foizlarini be - 
rish va respublika n o m id a n q a rz m ajburiyatlarini joylashtirish 
bilan b og ‘liq molivaviy m a jb u riy a tla rn in g o ‘z vaqtida bajarishni 
t a ’m inlaydi.
0 ‘z bekistonga X V F n in g missiyasi texnikaviy y o rd a m k o ‘rsatish 
va h u k u m a td a h a m d a 0 ‘z be kisto n Respublikasi M arkaziy B a n k i- 
da konsultatsiyalar o ‘tkazish m aq sa d id a m u n ta z a m kelib turadi. 
M issiyaning faoliyati iqtisod, m oliya s h o ‘basi va statistika soha- 
sidagi ish n in g ahvolini o ‘rganishga, sh u n in g d e k , keyingi iqtisodiy 
isiohotlar yo ‘n alishin i an iq la sh g a qaratilgan.
X V F e k s p e rtla rin in g o ‘rg a n ish la ri natijasi b o ‘yicha tavsiya va 
an alitik m ate ria lla r ishlab chiqilad i, m ak roiqtisodiyot sohasidagi 
m avjud m u a m m o l a r n i hal qilish yo‘llari haq id a tavsiyalar tay- 
yorlanadi, bu lar barchasi M ark a z iy B a n k t o m o n id a n a m a liy o td a
hisobga olinadi.
B u n d a n tashq ari X V F bilan b itim n in g «Valuta tartibiga 
n isb a ta n m ajburiyatlar» m o d d a s ig a muvofiq F o n d missiyasi bir 
yilda k a m id a bir m a r i a 0 ‘z be kistondagi jo riy m akro iqtisod iy 
va valuta siyosatining o b z o rin i o ‘tkazadi. Missiya ishi natijalari 
b o ‘yicha tegishli hisobot tayyorlash bilan birga X V F ijrochi di- 
rektorlari kengashi m u h o k a m a s ig a olib chiqiladi.
X alq aro Valuta Fondi e kspertla ri bilan birgalikdagi h a m k o rlik
va ishlash m u a y y a n ijobiy n a tija la rn i berdi.
X V F
b a n k
q o n u n c h i l i g i n i ,
b u x g a lte riy a n in g
h iso b g a
olish h iso b r a q a m la r i y angi reja sin i x a lq a ro s ta n d a r tl a r g a m u v o ­
fiq ishlab c h iq is h g a , s h u n in g d e k , h iso b g a olish va h i s o b o t n i n g
y a n g i t i z i m i n i j o riy e tis h g a k o ‘m a k la s h d i, b u b a n k n a z o r a ti sa-
400

---

m a ra s i va u n i n g m e ’yo riy negizi d a ra ja s in i o s h ir i s h i m k o n i n i
b e rdi. X V F n i n g t e x n ik a v iy k o ‘m ag i t o i o v l a r e le k t r o n t i z i m i n i
j o r i y etish va s ta t is t ik a m a ’lu m o t la r i y ig ‘ish t i z i m i n i y a x s h ila s h -
ga olib keldi.
X V F kreditlari m illiy v alutani q o ‘lla b -q u v v atla sh , t o ‘lov ba- 
lansini m u s t a h k a m l a s h g a ajratildi va bevosita 0 ‘z b e k is to n h u k u -
m atig a beriladi.
X V F rah bariyati va e k sp ertla ri tex n ik y o rd a m berish va H u - 
k u m a t h a m d a M a rk a z iy B a n k d a m a s la h a tla r o ‘tkazixh m aq sa d ida
b ir n e c h a b o r 0 ‘z b e k is to n Respublikasiga t a s h r i f bilan keldi.
0 ‘zbekiston R e sp ublika si va X V I ; to m o n i d a n iqtisodiy va 
m oliyaviy m as a lala r b o ‘yicha im z o la n g a n M e m o r a n d u m d a res- 
p u b lik a iqtisodiyoti islohotini davom e ttirish , valuta b o z o rin i 
e rk in la s h tiris h , x a lq a ro jo riy o p era tsiy a la r b o ‘yicha m illiy valu­
t a n i a yirb oshlash q ilin ish i t a ’m in la s h u c h u n z a r u r s haroitlarni 
y aratish b o ‘yicha a n iq c h o r a - ta d b i r l a r k o ‘rsatilgan.
1992-yiJ s e n ta b r o y i d a n b o s h la b 0 ‘z b e k is t o n R e s p u b l i k a ­
si J a h o n b a n k i n i n g t e n g h u q u q l i a ’zosi h i s o b l a n a d i . 1992-yil
2 - iy u l d a 0 ‘z b e k is t o n R e s p u b l i k a s i n i n g « X a lq a ro v a lu ta fondi, 
X a l q a r o t i k l a n i s h va t a r a q q iy o t b a n k i , X a l q a r o t a r a q q iy o t as- 
s o ts ia ts ia s i, X a l q a r o m o liy a k o r p o ra ts iy a s i, In v e s tits iy a la r n i 
k a fo la tla s h b o ‘y ic h a k o ‘p t o m o n l a m a a g e n t l i k d a 0 ‘z b e k is to n
R e s p u b i ik a s in i n g a ’z o lig i t o ‘g ‘risid a» g i Q o n u n i k u c h g a kirdi. 
F lo z ir T o s h k e n td a J a h o n b a n k n i n g v a k o la tx o n a s i faoliy at y u r it-
m o q d a .
J a h o n
b a n k in i n g
m a m la k a t g a
ko‘m a k
b erish
b o ‘yicha 
m o ‘ljallangan 
Strategiyasi 
d o ira s id a
D a v la tn in g
ustuvor 
y o ‘n a lis h la rin i q o ‘lla b - q u v v a tla s h u c h u n a m a lg a o sh irila y o tg a n
d a s tu r la r to‘plam i asosiy 4 yo ‘n a lish g a qaratilgan:
1) iqtisodiy o ‘sish u c h u n sh a ro itn i yaxshilash;
2) q ish lo qlard a iqtiso diy o ‘sish im k o n iy a tla r in i o shirish;
3) aholiga x iz m a t k o ‘rsatish s a m a r a d o r lig in i osh irish ;
4) a tr o f -m u h itn i b o s h q a ris h h a m d a global o m m a v iy ehtiyoj- 
l a r n i n g ta q d im etilishi.
401

---

Flozirgi k u n d a m a m la k a tim iz d a Jah o n b an k i bila n h a m k o r -
likda quyidagi loyihalar am alga o sh irilm o q d a:
— Q ishlo q xo‘jaligi k o rx o nala rin i q o ‘llab -qu v vatlash loyihasi;
.. Irrigatsiya in fra tu z ilm a la ri va dren ajlarn i rekonsruksiya qi-
1 ish loyihasi;
- M a k ta b t a ’lim in i rivojlantirish loyihasi;
— F a r g 'o n a vodiysida suv resurslarini bo shq arish loyihasi;
— S a m a r q a n d va Buxoro sh a h arlarid a q u v urla r tiz im i va to za - 
lash in sh o o tla rin i rek o nstru ksiya qilish loyihasi;
— Sano at k o rx on alarid a energiya s a m a rad o rlig in i osh irish 
loyihasi;
— S irdary o viloyatida suv t a ’m in o tin i yaxshilash loyihasi;
— T a llim a rjo n issiqiik clektr stansiyasi (1ES) qurilishi loyihasi;
— SogMiqni saqlash tiz im in i m o d ern iza tsiy a la sh loyihasi (Sa- 
lomatIik-3);
-- E lektr energiyasidan foydalanishni nazo rat qilish va h iso b - 
las h n in g a v to m a tla sh g a n tiz im in i joriy etish loyihasi;
— Olot va Q o r a k o i tu m a n la r id a suv t a ’m in o tin i yaxshilash 
loyihasi va boshq.
M a m la k a r im iz n in g Osiyo Taraqqiyot 
Banki b ilan o ‘zaro 
ha m k o rlik aloqalari yetarli dara jad a faol rivojlanib b o r m o q d a . 
O 'z b e k isto n Respublikasi 1995-yiIda Osiyo Taraqqiyot B an kig a 
(OTB) a ’zo b o ‘lgan.
0 ‘z b e k is to n d a O T B b ilan h a m k o rlik d a a m alga o s hirila yotga n 
d a s tu r va lo yihalar 4 ta m u h im sohalarga yo‘naltirilgan. Bular:
— qishloq xo‘jaligi;
— xususiy tad b irk o rlik n i rivojlantirish;
— tra n s p o rt va bojxona tranziti so h alarida m in ta q a v iy h a m -
korlik;
— b o la lik n i h im o y a qilish va b o s h la n g ‘ich t a ’lim n i egallashga 
qara tilg a n ijtimoiy x iz m a tla rn i tako m illash tirish.
O T B va O 'z b e k isto n o ‘rtasida 2011—2015-yillarda in fr a tu -
z ilm a , tra n s p o r t va aloq a ta rm o q la rin i rivojlantirishni ja d a l-
lashtirish d a s tu r i d oirasid a M a ro q a n d — Q arshi uc ha stka sida
402

---

t e m i r y o ‘llarn i elektr energiyasi bilan t a ’m in la s h loyihasi, qishlo q 
j o y la r d a ta s d iq la n g a n n a m u n a v iy lo yih alar asosida uy-joy qu rili- 
shi loyihasi, A n d ijo n s h a h r i d a suv t a ’m in o ti va sanitariya x iz m a t-
la rin i ya xshilash loyihasi, Jiz z a x v ilo y a tin in g Z a la r o b o d va A r- 
n a s o y t u m a n la r id a , sh u n in g d e k , Q o r a q a lp o g 'is to n Respublikasi 
va X o r a z m viloyatida qish lo q aholi p u n k tla r id a suv t a ’m in o tin i 
y a x sh ila sh loyihasi, elektr e n ergiyasidan lo ydalanish s a m a r a d o r -
ligini o s h irish h a m d a elektr energiyasini n az o ra t qilish va h iso b - 
l a s h n i n g a v to m a tla sh g a n tiz im in i jo riy etish loyihasi b o ‘yicha bi- 
t i m l a r im z o la n g a n .
Shu b ila n b i r q a t o r d a O T B va m a m la k a t it n iz h u k u m a ti o 'r ta s id a
Q u y o s h energiyasi b o ‘yicha q o ‘s h m a x alqaro ilm iy tadqiqot insti- 
t u ti n i ta s h k il etish t o ‘g ‘risida M e m o r a n d u m im z o la n g a n . M a z k u r
M e m o r a n d u m g a aso sa n O T B to m o n i d a n q uyosh energetikasin i 
riv ojlan tirish lo yih alarin i a m a lg a o sh irish g a m a b la g ‘lar ajratilishi 
k o ‘z d a tu tilgan.
0 ‘z b e k isto n d a Osiyo Taraqqiyot B a n k i b ilan a m a lg a o sh iril- 
g a n d a s tu r la r va lo yih alar x u s u s a n qish lo q x o ‘jaligi, xususiy ta d -
b irk o r lik n i rivojlantirish, irrigatsiya, suv resu rsla rin i b o s h q a rish , 
t r a n s p o r t va bojxona tranziti h a m d a b o la lik n i m u h o fa z a qilishga 
y o ‘n a ltirilg a n ijtimoiy x iz m a t ko‘rsatish tu rla ri va b o s h la n g ‘ich 
t a ’l im n i yaxshilash kabi s o h a la rn i q a m r a b olgan.
0 ‘zbekisto n 1992-yildan Yevropa T ik la n is h va Taraqqiyot 
B a n k i a ’zosi hiso blanad i. Y T T B 0 ‘z b e k is to n d a xususiy se k to rn i 
riv o jla n tirish n i q o l la b - q u v v a t la s h n i a m a lg a o sh iru v c h i eng yirik 
in v es to rla rd a n biri hiso blanadi.
Y T T B 0 ‘z b e k isto n d a o ‘z faoliyati yettita y o ‘n a lis h in i belgiladi. 
B u l a r quyidagi s o h a la rn i rivojlantirishga qaratiladi:
— m oliya sektori va b a n k in fra tu z ilm a s i;
— k ic h ik va o ‘rta korxonalar;
— b o z o r in fra tu z ilm asi;
— e n e rg e tik a m ajm uasi;
— p a x ta n i q ayta ishlash va yengil s a n o a t n i n g b o s h q a t a r m o q -
lari;
403

---

— sayyohlik infratu zilm asi;
— tabiiy resurslarni o ‘zlashtirish.
0 ‘z b e k is to n Islom T a raq q iy o t B a n k ig a 2 003-yil 3 - s e n t a b r d a
a ’zo b o ‘]ib k irg a n . U s h b u b a n k t o m o n i d a n m a m l a k a t i m i z d a
q a to r lo y ih a la rn i m o liy a la s h tiris h a m a lg a o s h ir ild i, j u m l a d a n ,
m in ta q a v iy tez tibbiy y o r d a m m a r k a z l a r i n i z a r u r j i h o z l a r b ila n
t a ’m in l a s h , e le k tr energiyasi u z a tish t a r m o q la r i n i q u r is h , k ic h ik
va xususiy b izn es u c h u n m o liy a la s h tiris h lin iy ala ri, kollejlar va 
u m u m t a ’lim m a k t a b la r in i q u r is h va j ih o z la s h , davlat m o liy a - 
sini b o s h q a ris h is lo h o tla rin i o ‘tk a z is h g a k o ‘m a k la s h is h va b o s h -
qalar.
2006-yilda lslom Taraqqiyot B anki m is s iy a s in in g O ‘z bekistonga 
tashrifi do irasida Islom Taraqqiyot B a n k i va 0 ‘zbekiston R espub- 
likasi h u k u m a ti o ‘rtasida 2007—2009-yillardagi uch yillik h a m k o r -
lik d a s tu rin i ishlab chiqish t o ‘g ‘risida M e m o r a n d u m im z ola ndi. 
Shu bilan birg alikd a IT B b o s h q a ru v c h ila r k e n g a sh in in g 29-yil- 
lik yig‘ilishi doirasida 0 ‘z bekisto n Xususiy sektorni rivojlantirish 
b o ‘yicha Islom korporatsiyasiga a ’zo b o ‘lib kirdi. U shbu k o r p o -
ratsiya xususiy s e k to rn i m oliy alashtirish da faol ishtirok e tm o q d a , 
s h u n in g d e k , k o rx o n a la rn i qayta q u rish va xususivlashtirish da s- 
turlarini am a lg a o s h ir is h d a davlat va xususiy sektorga m asla h at 
xizm a tla rin i ko ‘rsatib kelm oqda.
Hozirgi k u n d a Islom Taraqqiyot Banki to m o n id a n 0 ‘zbekiston 
Respublikasida k ic h ik bizn e sn i rivojlantirish, energetika, sog‘liqni 
saqlash, ta ’lim kabi sohalarga y o‘naltirilgan 11 loyihani am a lga
oshirish u c h u n 140,22 Taraqqiyot Banki va 0 ‘zbekiston R espub- 
ükasi h u k u m a ti o ‘rta sid a 14 loyihani o ‘z ichiga olgan h a m k o rlik
d a stu ri ishlab chiq ilgan . M a z k u r d a s tu r d o irasida t a ’lim , sog‘liqni 
saqlash, in fra tu z iJ m a n i rivojlantirish (suv t a ’m in o ti, uy-joy k o m ­
m u n a l xo‘jaligi va boshq.), energ etik a, k ich ik biznesni rivojlanti­
rish, qishloq xo'jaligi kabi s o h a la rn i m oliyalashtirish k o ‘z d a tu -
tilgan b o ‘lib u n in g u m u m i y qiyrnati 418,15 m in A Q SH d o lla rin i 
tash k il etadi.
404

---

H o z ird a Islom Taraqqiyot B a n k i 0 ‘z b e k is to n h a m k o r lik
qilayotgan x a lq a ro m oliya institutlari orasida y e ta k c h i o ‘r in la rd a n
b irin i egallab, m a m la k a t iqtisodiyotida tark ib iy o ‘z g a ris h la rn i 
a m a lg a o s h ir i s h d a m u h i m a h a m iy a t kasb ctadi.
0 ‘z b e k isto n R esp u b lik a sin in g lslom Taraqqiyot B ank iga qisqa 
vaqt o ralig ‘idagi a ’zoligi m o b ay n id a , B an k b ilan moliyaviy va 
tex n ik h a m k o r lik b a rq a ro r rivojlanib, ijobiy istiqbollarga ega b o ‘ldi.
0 ‘z b e k is to n g a b a n k to m o n i d a n s o g i i q n i sa q la sh , t a ’Iim, ir- 
rigatsiya va m elioratsiya, energetika, suv t a ’m in o t i, k o m m u ­
n al x o ‘ja l ik , y o ‘l in fr a tu z ilm a s in i rivojlantirish, k ic h i k biznesni 
q o ‘lla b -q u v v a tla s h kabi so h a la rd a 15 ta lo y ih a n i a m a lg a o sh irish 
u c h u n 463,8 m illio n A Q S H dollari ajratilgan.
lslo m tara q q iy o t b a n k i B o s h q a n rv c h ila r k e n g a s h in in g h a r 
yil o ‘tk a z ila d ig a n va J id d a s h a h rid a b o ‘lib o ‘tg a n 36 -y ig ‘ilishi 
d a v o m id a 0 ‘z b e k is to n Respublikasi bilan Islo m T a raq q iy o t B anki 
o ‘rta sid a 2011—2013-yillarga m o ij a l l a n g a n u c h yillik D a s tu r- 
ni a m a lg a o s h ir is h g a d o ir h a m k o rlik t o ‘g ‘risida M e m o r a n d u m
i m z o la n d i. U n d a in fra tu z ilm av iy lo y ih a la rn i m o liy ala sh tirish
koMamini k o ‘p a y tirish va u m u m i y qiym ati 655,5 m illio n d o lla rn i 
ta s h k il e tg a n 11 ta loyihani am a lga o s h irish n a z a r d a tutilgan.
Y u q o rid a g ila rg a a s oslang an holda, shu n i x u lo sa q ilis h im iz
m u m k i n k i , X a lq a ro Valuta F o nd i, J a h o n B a n k i, Y evropa T ik la - 
n ish va T a raq q iy o t B a n k i, Osiyo T araqqiyot B a n k i h a m d a I s ­
lo m T raqq iy o t B a n k i m a m la k a t im iz d a q a to r istiqbolli lo y ih a la r­
ni a m a lg a o s h ir i s h d a o ‘z in i n g m ab la g ‘la rin i ajra tish b ila n faol 
ishtirok e tm o q d a . S h u n in g d e k , m a m la k a t im iz d a g i b ir q a to r in - 
vestitsion lo y ih a la r n i a m a lg a o s h irish d a h a m m a z k u r ta s h k ilo t-
l a r n i n g o ‘r n i m u h im d ir .