J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

asinxron motorni avtotransformator yordamida ishga tushirish (14.2,b-rasm). Dastlab Q3 ulagichning ulangan holatida Q1 ulagich qo‘shiladi. Bunda motoming stator chulg‘amiga avtotransformatordan pasaytirilgan kuchlanish (U_lpas) beriladi.

Bunda motorning dastlabki M_i( momenti quyidagicha topiladi:
(14.3)
Ishga tushirish toki kamayadi va u quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi
(4-⁴)
Rotorning aylanish chastotasi oshgandan keyin Q3 ulagich uziladi va Q2 ulagich ulanadi. Shu tariqa stator chulg‘amiga tarmoqning to‘la kuchlanishi beriladi. Demak, avtotransformator yordamida tarmoqning kuchlanishi (0,55-^ ^-0,73) U_1N gacha pasaytirilar ekan. Tarmoq kuchlanishini pasaytirib asinxron motorlarini ishga tushirishning yuqorida ko‘rib o‘tilgan usullarida ishga tushirish toki va momentining kichikligi ulaming kamchiligidir.
Faza rotorli asinxron motorlarni ishga tushirish. Faza rotorli asinxron motorlar maxsus uch fazali ishga tushirish reostati yordamida ishga tushiriladi. Ishga tushirish toki quyidagi formula bilan aniqlanadi:
I,, ^=f/i ^{r'u+r'i+fi f +(*i +^2)' • (¹⁴⁵>
Ishga tushirish reostati rotor chulg'amiga ketma-ket ulanadi (14.3- rasm).
Uning yordamida rotor chulg‘amining aktiv qarshiligi oshirilib, ishga tushirish toki kamaytiriladi, momenti esa oshiriladi.
Dastlab motor 1-xarakteristika bo'yicha ishga tushiriladi. Bu holda ishga tushirish reostatining qarshiligi r_jt= r,+ r₂ + r₃ bo‘lib, aylantiruvchi moment maksimal momentga teng bo‘ladi (M=M_max).

Motorning aylanish chastotasi oshib borgan sari aylantiruvchi moment M ham kamaya boradi va M._t . momentdan kichik

^J 1.1.min
(M< M_jlmin) boiadi. M=M._(min boiganda ishga tushirish reostatining bir qismi (r₍) sxemadan chiqariladi. Bunda aylantiruvchi moment birdaniga M._[max qiymatga erishadi, so'ngra aylanish chastotasining oshishi bilan 2-xarakteristika bo'yicha o‘zgaradi. Bu holda ishga tushirish reostatining qarshiligi r_il2 = r₂ + r₃ bo'ladi.
Aylantiruvchi moment M_jlmin gacha kamayib boradi, shu vaqtda r₂ qarshilikni uzadilar, bunda motor 3-xarakteristika bo'yicha ishlaydi. Bunda ishga tushirish reostatining qarshiligi r._tl= r₃ bo'ladi. Ishga tushirishning oxirida ishga tushirish reostati sxemadan butunlay
chiqariladi va shu bilan rotorning chulg‘amlari qisqa tutashtiriladi. Bu holda motor tabiiy xarakteristika (4) bo‘yicha ishlaydi (14.3,6-rasm).
Faza rotorli motorlarni ishga tushirish va ular tuzilishining murakkabligi, qimmatligi va boshqalar bunday motorlarning kamchiligi hisoblanadi. Shu sababli faza rotorli motorlar asosan ishga tushirish sharoiti og‘ir bo‘lgan mexanizmlarda qo‘llaniladi.

2. 
   Ishga tushirish xossaiari yaxshilangan uch fazali qisqa tutashgan rotorli asinxron motorlar
   

Qisqa tutashgan rotorli asinxron motorlarning ishga tushirish momentini, rotor chulg‘ami aktiv qarshiligini oshirmasdan kattalashtirish bunday motorlarning maxsus konstruksiyali qilib yaratishga olib keladi. Bunday motorlarga ishga tushirish momenti kattalashtirilgan motorlar deyiladi. Bu motorlar jumlasiga rotori qo‘sh katakli va chuqur pazli motorlar kiradi.
14.4 -rasm. Chuqur pazli motor rotorining umumiy ko‘rinishi (a) (bunda: 1 —
«olmaxon katagi»ning sterjenlari, 2 — rotoming po ‘lat o ‘zagi); sterjen joylashgan chuqur pazning qirqimi(b) va tok zichligi D ning ishga tushirish paytida (I) va normal ishlashida (2) tarqalish diagrammasi (d); 0_a2 — tarqoq magnit oqim; h — paz balandligi.
1. Chuqur pazli asinxron motor. Bunday motorlarda rotor pazining balandligi uning enidan 6-^12 marta katta bo‘ladi (14.4-rasm). Bu pazlarda qisqa tutashgan mis yoki aluminiy steq'enlar joylashgan bo‘ladi. Ishga tutushirishning boshlang‘ich paytida (s=l) rotordagi tok chastotasining o‘zgarishi katta bo‘ladi va tokning tarqalishi asosan induktiv qarshilikka bog‘liq bo‘ladi. Shu sababli sterjenning yuqori qismida tokning siqilishi vujudga kelib, aktiv qarshilik oshishi tufayli ishga tushirish momenti oshadi. Sirpanish s = s_N bolganda rotoming
chastotasi f₂ = f, s kichik boMganligidan va uning induktiv qarshiligi ham kichik bo'ladi. Bu holda tokning tarqalishi steijen balandligi bo'ylab bir xilda bo'ladi (14.4,d-rasm, 2-chiziq). Natijada rotoming aktiv qarshiligi tezda kamayadi va bir vaqtning o‘zida rotordagi tarqoq magnit oqimi O_a2 ning o‘zgarishi x'₂ ning o‘zgarishiga olib keladi. Chuqur pazli motorlarda ishga tushirish momentining karraligi M_it/M_N = = 1,2* 1,4, ishga tushirish tokining karraligi esa I. _t/I_N = 4,5-r-6,5 ni tashkil qiladi.
2. Qo'sh katakli motor. Bu motoming rotori ikkita qisqa tutashgan chulg'amlardan iborat. Tashqi katak (2) ishga tushirish chulg'ami hisoblanib, uning ko‘ndalang kesim yuzasi kichik bo‘lgan steijenlardan