J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Magnit maydon 1-garmonikasining olt iazgicbla hosil qiigan EYK
ning 1-garmonikasi (e_oltkI), uning amlitudasi (E„._a va ta’sir etuvchi
(E_o,_ki) qiymatlari quyidagiiaiga teng bo‘ladL ■
■=,„ ” sin»t; (10.8)
E«_-Bv;
E.,,,- E.^., / V2 - (B^/^2 )• I, ■ v. (l«.l») bu yerda: B_{S iniixl}— mashina havo oralig‘idagi magnit maydon induksiyasining 1-garmonikaa, T; l_h — o‘tkazgichning akt v magnit maydon ta’siridagi uzunligi, m; v — aylannra magnit maydonning burchak tezligi, m/s.
EYK ni hisoblashda qutb bo‘linmasidagi magnit oqim >₆ dan foydalanish ma’qul hisoblanadi. Uning 1-gannonikasi quyidagiga teng: x /_#, (10-11)
bu yerda: magnit induksiyaning o‘itacha qiymati;
x = x D, / (2p) — qutb boiinmasi; D, — statoming ichki diametri.
Sinusoida uchun B^ ,= . boiganligi tufayli (10.11)
formuladan quyidagiga egatxibamiz:
B_4to,-^„/(2t/_£). (10.12)
B_t ni % bu qiymatini (10.10) ga qo‘yib va
v = 71/7 D,- n,/ 60 = T-2p n,/ 60 = 2x f tenglikni hisobga olgan holda quyidagiga ega bo‘lamiz:
^₀‘i_k i= 2 [k/ (2 ^2 )] f O_m = 2,22 f O.. (10.13)
Magnit maydon shakli nosinusoidal bo'lganda o‘tkazgichdagi EYK quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:
E_olk = 2k_vfd>₆; (10.14)
bu yerda: k_u = B_Smaxl/ B_o,_n — magnit maydon shaklining koeffitsienti.
Magnit maydon sinusoidal shaklga ega bo‘lganda k_D= n/ (2 J2 ) = 1,11 ga teng.
Taqsimlangan chulg'amda qo‘shni pazlarda joylashgan o‘tkazgichlar o'zaro fazoviy (geometrik) burchak (aa =360°/ Z) ga siljiganligidan, ularning EYK lari faza jihatdan mos tushmaydi. Qo‘shni pazlardagi o‘tkazgichlar EYK larining vektorlari bir-biridan o‘zaro
a_c = 360 p / Z = a p elektr burchakka siljigan bo‘ladi.
G'altak o'ramining EYK. Agar g'altak o‘ramlari bir-biridan qutb bo'linmasiga teng (y = x) bo‘lgan masofadagi pazlarda joylashgan o‘tkazgichlardan yasalgan bo‘lsa, ulardagi EYK lar o‘zaro 180° ga siljigan bo‘ladi, chunki o‘ramning aktiv tomonlari (o'tkazgichlari) qarshi ulangan, ya’ni chap tomondagi o'tkazgichning oxiri o‘ng tomondagi o‘tkazgich oxiri bilan birlashtirilgan (10.13,a-rasm). Shu sababli oTamning EYK (E_o._r,) o'tkazgichlardagi EYKlaming geometrik (vektor) ayirmasiga teng bo‘ladi (10.13,6-rasm). Bu vektor diagrammadan koTinishicha, chulg‘am qadami diametral (y = t) boTganda o‘tkazgichlar EYK larining geometrik ayirmasi (E_o._rl(d)— oTam EYK) ularning arifmetik yig'indisiga teng boTadi, ya'ni
10.13-rasm. Bitta o'ramning EYK ni aniqlashga oid chizma (a) (bunda: "b" — boshi, "o" — oxiri) chulg‘am qadami diametral (y=t) (b) va qisqartirilgan (y< r) (c) boUgandagi EYK larning vektor diagrammalari
E . „ =2E._tV =4,44fO„.


(10.15)
or. l(d) otk.l ’ 61
Chulg‘am qadami qisqartirilgan (y < x) bo‘lganda o‘tkazgichlar EYK larining geometrik ayirmasi (E_o._rI(qis) — o‘ram EYK), chulg‘am qadami diametral bo‘lgandagi ularning arifmetik yig‘indisidan kichik < E„_im,) bo'ladi:

2. 
   E_rt ,- sin(|)»/2) = 4,44 f 4>„ k„,„ (10.16), ,
   

bu yerda k_qis j= sin(P7t / 2) (10.17)
— chulg'am qisqartirish koeffitsientining 1-garmonikasi;
P = (y / x) — chulg‘amning nisbiy qadami.
Qisqartirish koeffitsienti v-garmonika uchun quyidagicha yoziladi: k_qisv = sin(vP7t/2). (10.18)
0‘ramlar soni w_s bo‘lgan stator chulg‘ami seksiyasi (g‘altagi)da hosil bo‘ladigan EYK ning qiymati quyidagiga teng bo‘ladi:



(10.19)

E ,, . = w
s. l(qis) S

S1 ^Wj ' kqis.l
E . ... = 4,44 f O
or.l(qis) ⁵ -
G'altaklar guruhining EYK. Agar g‘altaklar guruhidagi barcha seksiyalar bir-biridan chulg‘am qadami y = x masofada joylashgan ikkita pazga to‘plansa, u holda EYK lar faza jihatdan mos tushar, barcha seksiyalar guruhining EYK esa, shu guruhni hosil qiluvchi seksiyalar EYK larining arifmetik yig‘indisiga teng bo'lar edi (10.13,a-rasm. Lekin, amalda statorlarning taqsimlangan holdagi, ya'ni g‘altaklar guruhi qo‘shni pazlarda joylashgan q ta bir xil g‘altak (seksiya)laridan (10.14,a- rasm) tashkil topgan chulg‘ami ishlatiladi. Ularda har qaysi g‘altaklar guruhidagi seksiyalaming aktiv tomonlari har bitta qutb ostidagi q > 1 pazni egallaydi. Shuning uchun g‘altaklar guruhining seksiyalarida hosil bo‘ladigan EYK lar faza jihatdan bir-biriga nisbatan qo‘shni pazlar orasidagi a_e burchakka siljigan bo‘ladi (10.14,6-rasm).

14. 
    rasm. Chulg'am seksiyalari (q = 2) to'plangan (a) va pazlarda taqsimlangan (b) hol uchun seksiyalar guruhining EYK £ va taqsimlanishi tushunchasiga oid chizmalar
    

Seksiyalar guruhining hamma seksiyalari o‘zaro ketma-kei ulanganligi sababli seksiyalar guruhining EYK lari yig‘indisi E_gl alohida seksiyalar
EYK larining geometrik yig‘indisi (E_gl=X E_il(qiS)) ga teng bo‘ladi
(10.14,6-rasm). Bu yig'indi chulg‘am diametral qadamli boigandagi ulaming arifmetik yig'indisi (E _1{d) = q E_jl(il))dan kichik boiadi. Bu EYK laming nisbati:
^ki i^{= E}»i / ^Egi^{= si}n(qa_e /2) / [q sin(a_e / 2)] , (i0.20)

• 
  chulg'am taqsimlanish koeffltsientining 1-garmonikasi deyiladi.
  

Taqsimlanish koeffitsienti v-garmonika uchun quyidagicha yoziladi: