J kamolov, II. Ismoilov

24)
1 - Г ( е “ ' - 1 )  
\ - Y ( e a d - \ )  
1 
’
 
Barqarorlashgan rejimda gazda razrad bocladigan oraliqning hammasida 
tok  zichligi  (j)  bir  xil  b o £ladi.  Bu  umum iy  tok  zichligi  j  elektron  tok 
zichligi 
j e
  bilan ionlar toki zichlik 
j u
  larining yig£indisiga teng ekanligidan:
J  =  Je
 + 
Ju
Mustakil razrad bo‘lishida tashqi ionlovchi manba zarur emas, shuning 
uchun  bu  holda 
n0  =
  0  b o iib ,  (3.22)  quyidagi  ko£rinishni  oladi:
у  (e ad  -
1) 
(3.22b)
a   va у  maydon  kuchianganligining  funksiyasi  b o ‘ladi  E  oitsa,  a   va у 
ham orta boradi).
1. 
Miltillama razryad. 
Bunday miltillama razrad bosim 0,1  mm simob 
ustuniga yaqin bosimdagi gazlarda kuzatiladi (92-rasm). Uni A va K. elektrodlari 
kavsharlangan shisha naycha ichida kuzatish oson. Agar naycha o £rtasidan 
chiqarilgan uchi ochiq naycha (R)ni nasosga ulab,  ichidagi havo bosimini 
yetarli darajada kamaytira borilsa, kuchlanish bir necha yuz volt bolganda 
naycha ichidagi elektrodlar o £rtasida o ‘ziga xos yoritilish  ro£y beradi.
1 2 0

---

92-rasm.
K atod  yuziga  yaqin  tegib  turgandek 
kuchsiz  hav orang  y o ru g £lik  q atlam i 
pardasi hosil boiadi.  Uning oldida birinchi 
qorong£i  faza  (qatlam)  (1)  (Kruksning 
qorong£i  fazasi)  b o ‘lib,  undan  so‘ng  (2) 
binafsha rangli manfiy yorurlanish ko‘ri- 
nadi.  Bu yorug£lik fazo katod tom ondan 
keskin  chegaralanib,  asta-sekin  anod
tom onga qarab yo£qoladi.  Bu manfiy yorug£lanishdan so‘ng ikkinchi keng 
yoki  Faradeyning  korong‘i  fazasi  (3)  hosil  b o £ladi.  Naychaning  qolgan 
qismi  to  anodgacha  qizil  musbat  yorug‘lanish  (4)  bilan  to ‘lgan  b o ia d i. 
K o‘pincha,  bu  yorugtIik  fazada  ravshan  ko£ringan  qorong£i  va  yorug£ 
qatlam lar  ham   ro£y beradi.
M iltillama  razradda  razraani  saqlovchi  asosiy  jarayonlar  birinchi 
qorong'i fazoda va manfiy yorug£lanish sohasida ham ko£pgina tekshirishlar 
naydagi  elektrodlar orasidagi  potensial  taqsim oti bilan tushuntiriladi.
Gaz razradda potensialning taqsimlanishini bilish uchun naycha bo£ylab 
uning devoriga ketma-ket qator ingichka simdan zondlar payvand qilamiz 
(93-rasm),  so£ng  ularni  navbatma-navbat  elektrostatik  voltm etr  orqali 
katodga ulaymiz.  Shunda 93- rasmda tasvirlangan potensiallaming taqsimot 
egri chizig‘i  (grafik)  chiqadi.  Tajriba ko£rsatadiki,  potensial  ayirmasining 
ko£pchilik  qismi  qorong£i  sohaga  elektronlarning  erkin  yugurish  yo£l 
uzunligiga to £g £ri  keladi  (katod,  potensial tushishi).
Potensialning katoddan so£ng tushishining ancha oz qismi maydonning 
kuchlanganligi  bo'ylab  cho£zilib  ketgan.  Bu  sohaning  kuchlanishi  katod 
kuchlanishi tushishidan juda oz qismini tashkil etadi.  Tajriba ko£rsatadiki, 
potensialning  katod  kuchlanishi  tushish  joyida  birinchi  qorong£i  faza 
uzunligi  elektronlarning  erkin  yugurishiga 
to £g£ri keladi  va shuning uchun  ham  u gaz 
zichligining kamayishiga qarab o £sa boradi.
Xuddi  shu  kabi,  elektr toki  kichik bo£l- 
ganda  katodda potensialning  tushishi  faqat 
katodning qanday materialdan yasalishiga va 
gazning qanday modda ekanligiga bog£liqligi 
tajribada aniqlangan.
Naychada gazning yorugianish sohalarida 
hosil bo£lgan musbat  ionlar katod tomonga 
siljiy borib, birinchi qorong'i.  Fazoda elektr 
93-rasm