J kamolov, II. Ismoilov

gramm-ekvivalent 
(g-ekv)  deb  ataladi. 
M asalan, 
A /p
  kilogrammga  teng  b o ig a n   m odda  miqdori 
kilogramm-
 
ekvivalent
  (kg-ekv)  deb  ataladi.
F aradeyning  ikkinchi  qonuni  quyidagicha  t a ’riflanadi: 
barcha
 
moddalarniug  elektrokim yoviy  ekvivalentlari  ularning  kimyoviy
 
ekvivalentlariga  to^g'ri  proporsionaldir:
n
Proporsionallik koeiTltsiyenti S barcha moddalar uchun bir xil qiymatga 
ega b o iad i.  S  doimiyga teskari boig an  kattalik  Faradey soni  F  deyiladi:
Demak,  Faradeyning ikkinchi  qonuni  yana  quyidagicha  ifodalanadi:
Bu formula 
Faradeyning birlashgan qonunini
 ifodalaydi.  Bu formuladan 
ko‘rinadiki,  agar 
q
 zaryad  son jihatdan 
F
 Faradey  soniga  teng  b o lsa,  u 
holda 
m
 massa son jihatdan 
A/n
 ga teng boiadi.
B undan  quyidagi  xulosa  kelib  chiqadi: 
elektrolitlarda  kim yoviy
 
ekvivalentiga son jihatdan  teng bo Igan modda massasi ajralib chiqishi uchun
 
elektrolitdan  Faradey soniga  teng miqdorda  zaryad о ‘tishi kerak.
(3.14)
F
С
F  n
(3.14a)
ning  qiymatini  (3.13)  formulaga  q1 
A 
Alt
m -
--------
q  --
-------
F   n 
F ■
  n
(3.13a)
105

---

Tajriba y o ii bilan
С 
С
F  =
  9 6 5 0 0 -----------=  9 5 6 0 0 — —
g • 
ekv 
mol
ekanligi aniqlangan,  ya’ni elektroliz vaqtida bir gramm-ekvivalent  modda 
ajralishi  uchun  elektrolitdan  96500  kulon  zaryad  o ‘tishi  kerak.
Elektron  nazariyaning  yaratilishida  Faradey  qonunlari  muhim  rol 
o ‘ynadi.  (3.13)  form uladan  shu  narsa  kelib  chiqadiki,  har  qanday 
moddaning  1  g ekvivalenti ajralishi uchun  elektrolit  orqali juda muayyan 
elektr  miqdori,  ya’ni  son jihatdan  F-Faradey soniga teng  b o ig a n   elektr 
miqdori o'tish kerak.  G ram m   ekvivalentdagi 
N
  atom lar soni  (Avogadro 
soni)  elementning  valentligini  n-ga  b o g liq   b o iib ,
n
ga tengligi aniq.  Bitta atomning ajralib chiqishi elektrolit  orqali
F  
F
q  -
 — г =  — 
n
N  
N
zaryad miqdori o ‘tishi bilan bogliq.  Elektrolitlar nazariyasining ion nazariya- 
siga  ko‘ra tokning  elektrolitlar orqali o ‘tishi  musbat  va manfiy ionlaming 
elektr maydon ta ’sirida qarama-qarshi yo‘nalishlardako‘chishidan iboratdir, 
bundan  (3.14)  formulaga  ko‘ra  har  bir  ion  elementning  n  valentligiga 
proporsional boigan q zaryad  olib o lish i kelib chiqadi.
Ionning  eng  kichik  e  zaryadi  bir  valentli  (ii= l)  ionning  zar>'adiga 
mos  keladi,  demak
r  
Л  
< 3   , 5 >
elem entning  valentligi  butun  son  bilan  ifodalanadi,  shunga  ko‘ra  har 
qanday harakat  ion tashib  o'tayotgan  q zaryad
q
  = 
ne
ya’ni  eng  kichik e  zatyadga butun  karrali  boiadi.  Shunday qilib,  Faradey 
qonuni moddaning atom nazariyasi bilan birgalikda elektrning atom tuzilishi 
haqidagi tasax'vui'ga olib keladi.  Gelmgols va Stonety  1881  yilda bir vaqtda va 
bir-biridan  mustaqil  ravishda  shunday hulosaga  keldilar.  Moddaning  har 
bir atomi  e elementar zaryadga karrali zaryadni yo‘qotish yoki qabul qilishi 
mumkin.  Bu  e  elementar zaryad  elektron  zaryadi  ekanligi  m a’lum.  Agar
106

---

atom  (yoki  molekula)  bitta yoki  bir  nechta  ortiqcha elektron  qabul  qilsa, 
manfiy ion hosil boiadi.  Masalan,  elektrolitik dissotsiatsiyada vodorod va 
ishqoriy  metallar  (litiy,  natriy,  kaliy  va  boshqalar)  bir  valentli  musbat 
ionlar  hosil  qiladi,  ya’ni  ular  bittadan  elektron  yo'qotgan  atomlardir.
Cl,  Br,  J  galogenlar  bir  valentli  manfiy  ionlar  hosil  qiladi,  ularning 
atom lari bittadan  ortiqcha elektron qabul  qilib oladi.
Bitta elementning o‘zi turlicha valentliklarda uchrashi  mumkin.  Shunga 
muvofiq ravishda turlicha zaryadli ionlar hosil boiadi.  Masalan, ikki valentli 
tem ir tuzlari dissotsivalanganda hosil b o lad ig an  musbat tem ir ioni  ikkita 
elektronini  yo‘qotgan  tem ir  atom idan  iborat,  tem irning  uch  valentli 
tuzlarining dissotsiyalanishida hosil boladigan tem ir ioni uchta elektronini 
yo‘qotgan  atom dan  iborat  b o ia d i.
(5)  munosabat  F  Faradey  soni  va  N  Avogadro  soni  orqali  elektron 
zaryadini aniqlashga imkon beradi.  Avogadro soni
N
  =  6,023 -101’  —
 
m o l
J 7
 
Q / ' i  
f\A
e = —  =
------ —  
С
 =  1,601-10  19 ^  -  4.803-10
~'°CGSEq
N