J kamolov, II. Ismoilov

70-  §.  Elektromagnit  maydonda  plazma.  Magnitogidrodinamik
 
(M GD)  generatorning  ishlash  prinsipi
Plazma  haqidagi  tushunchalar  bilan  46-§  da  tanishib  o ‘tgan  edik. 
Kosmosdagi jismlar  turli  nurlanishlar  va  yuqori  harorat  ta ’sirida  kuchli 
ionlangan plazma holatida boladilar. Gaz bilan plazma orasida quyidagi farq 
mavjuddir.  Birinchidan, magnit maydon ta’sirida plazma juda tez hosil bo‘ladi. 
Chunki, plazma tarkibidagi zarralarga katta miqdordagi  Lorens kuchi ta ’sir 
etadi.  Bu  neytral  gazlarda  b o ‘lmaydi.  Ikkinchidan,  plazma  tarkibidagi 
elek tro n lar  bilan  ion lar  K ulon  kuchi  t a ’sirida  o ‘zaro  ju d a  kuchli 
ta ’siriashadilar.  Plazma shuning uchun ham yuqori elektr o‘tkazuvchanlikka 
egadir.  Plazmani,  yuqori  elektr  o ‘tkazuvchanlikka  ega  b o ‘lgan  magnit 
maydonidan  oqib  o ‘tuvchi  tutash  suyuq  muhit  deb  qarab  o ‘rganuvchi 
astrofizikaning magnitogidrodinamika sohasi ochildi.  Bu nazariyaga asosan 
magnitogidrodinamik generator yasalib, katta miqdorda elektr energiya hosil 
qilingan.Uning ishlash  prinsipi quyidagidan iborat.Plazmamagnit maydon 
induksiya  vektoriga  tik  ravishda  ionlashgan 
suyuqlik kabi oqib o‘tadi (155-rasm).  Buning 
ichiga ikkita plastinka o ‘matilgan b o ‘hb, ular 
o ‘zaro  tashqi  tom ondan  ulangan.  Plazma 
ta rk ib id a g i  io n la r  e le k tr o n la r  m a g n it 
maydoni  tom onidan  hosil  b o ‘luvchi  Lorens 
kuchi  ta ’sirida  plazma oqimidagi  musbat  va 
m anfiy  zaryadli  zarralar  q aram a-q arsh i 
tom onga  harakatlanib,  plastinkalarga  o ‘z 
zaryadlarini  berib,  tashqi  zanjirda  elektr 
energiyasini  hosil  qiladilar.  Agarda  magnit 
maydon yo‘nalishini o ‘zgartirsak yoki plazma 
oqimi  yo£nalishini  o‘zgartirsak  ham  poten- 
siallar  farqining  ishorasi  o ‘zgaradi.