J jaloloy, A. Fattaxov, I. Axmedov, I. Xotamov, G. Xodjamuratoya, A. Azlarova, A. Shadmankulov, D. Jaloloya, D. Qosimov

&
/
 
Shaxsiy kamol
topish ehtiyojlari
Hurmatga boMgan ehtiyoj,
e’tirofetish, status
Ijtimoiy ehtiyojlar (m a’naviy
yaqinlik, qadriyat, muhabbat)
Shaxsiy muhofazaga oid ehtiyojlar
(xavfsizlik, himoyalanganlik)
Fiziologik ehtiyojlar
(ochlik, chanqoqlik, turarjoy va h.k)
3-rasm.
A. Maslouning ehtiyojlar iyerarxiyasi chizmasi.
U nima uchun insonlar har xil vaqtda har xil ehtiyojlam i sezishini 
tushuntirib berishga harakat qilgan. A. Maslou kishilaming ehtiyojlarini 
qondirilish ketma-ketligiga k o 'ra ularni besh darajaga boMgan. U lar 
o ‘rtasida, albatta, bosqichm a-bosqichlik mavjud ekanligini isbotlab 
bergan. Inson, birinchi navbatda, dastlabki fiziologik ehtiyojlarini 
qondiradi, so‘ng keyingi darajadagi ehtiyojlarni qondirish u ch u n
intilishi vujudga keladi va bu jarayon birin-ketin amalga oshirilib boradi. 
Qanchalik pastki darajadagi fiziologik va shaxsiy m uhofazaga oid 
ehtiyojlar ahamiyati jihatidan birlamchi o ‘ringa chiqadi. Agar kishining 
qomi och bo‘lsa, unga hech qanaqa madaniyat, san ’at, maorif, mafkura 
yoki siyosat va sport dunyosida kechayotgan voqealar, na atrofdagi u 
haqidagi fikrlaru va u nafas olayotgan havoning tozaligi xayoliga keladi. 
Uning fikru-zikri o ‘sha och qornini to ‘yg‘azish boMadi. Lekin, uning 
bu ehtiyoji qondirilishi bilanoq o ‘rniga undan keyingisi kelib turadi. U

---

aholining kundalik iste’mol tovarlariga bo‘lgan ehtiyojini aniqlashda 
inson fiziologiyasi m e’yoriga tayanadi, iste’molning oqilona va minimal 
m e’yorlari aniqlanadi. M a’lum bo'lishicha oqilona ehtiyoj m e’yoriy 
ehtiyojga qaraganda ko'proq.
Masalan, g o ‘sht va g o ‘sht m ahsulotlarini m e’yoriy ko‘rsatkich- 
lardan 1,3 marta, sut va sut mahsulotlari respublikamiz aholisi uchun 
1,4 m arta, un va n on m ahsulotlari 1,5 m arta ortiq qilib belgilangan. 
Buning mohiyati shu n d an iboratki, minimal m e’yorlari kishining 
hayot kechirishi uch u n zaruriy oziqa miqdori b o ‘lib, u kundalik 
yo'qotiladigan kaloriyani energiyani tiklash im koniyatini beradi. 
Oqilona ehtiyoj esa, kishini yanada o ‘sishi, rivojlanishi, har tom onlam a 
kamol topishi uchun zarur b o ‘lgan iste’mol tovarlarining miqdoridir. 
Bu ko'rsatkichlar o ‘rtacha ehtiyojlar m e ’vori bo‘lib, u insonning 
jinsi yoki yashash joyi, fiziologiyasi, milliy va tarixiy xususiyatlariga 
bevosita bog'liq b o ‘ladi va hayotda ularning birortasini o ‘zgarishi bu 
m e ’yordan o g 'ish g a olib keladi. D a rh a q iq a t bu k o 'rsa tk ic h la r 
0 ‘zbekiston nuqtayi nazardan tadqiq etilar ekan, ularning birortasi 
ham respublika hayoti, amaliyotiga to ‘liq mos kelmasligini ko‘ramiz. 
Bunday m e’yoriy ko'rsatkichlar respublikamizning regional xusu- 
siyatlari, tabiiy sharoiti, iqlimi, aholisining udum lari, milliy a n ’an a- 
lari va boshqa tarixiy rivojlanish xususiyatlari bilan izohlanadi. 
Darhaqiqat mamlakatimiz iqlimi alkogolik ichimliklar, cho‘chqa go'shti 
kabilarni bizning ozuqa ratsionimizda bo‘lishini mutlaqo inkor etadi. 
Shu bilan bir vaqtda meva, sabzavot va poliz ekinlarini ko‘proq 
iste’mol qilishimizni taqozo etadi. Aholim izning tarixiy, a n ’anaviy 
iste’mol tovarlari ich id ap a x tav a ip a k m ahsulotlari k a tta o ‘ringaega. 
U lar bizning iqlim sharoitim izga mosdir. 0 ‘zbekiston aholisining 
iste’mol tovarlariga, agrosanoat mahsulotlariga b o ‘lgan ehtiyojlari 
fiziologik m e’yorlar asosida emas, balki iste’molning haqiqiy darajasiga 
n isb atan m a n tiq iy va ekspert b ah o lash usullaridan foydalanib 
aniqlashni m aqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Iste’mol tovarlariga 
b o ‘lgan ehtiyojni m an tiq an usul bilan aniqlash zarur. Hozirgi kun 
b ozor iqtisodiyotining b archa jihatlarida yetarli rivoj topm agani, 
kamchilik va nuqsonlarining k o ‘plab mavjudligi nazarda tutilm oqda. 
Aynan bu usul shu kunning holatini o ‘zida aks ettirishi va ehtiyojning 
obyektivligi va t o ‘liq qondirilishiga erishish imkoniyatini beradi.

---