|
A) Loyihali
Marketing bo'yicha vitseprezident
JL
A guruh
tovarlari
marketingi
n r
JL
B guruh
tovarlari
marketingi
Í T
B) Matritsali
Marketing bo'yicha vitseprezident
JL
Marketing
dasturlarini
boshqaruvchi
markaz
JL
Marketing
tadqiqotlar
i rahbari
1-marketing
dasturining
rahbari
n-marketing
dasturining
rahbari
JL
Sotish
bo‘yicha
rahbar
6-rasm.
Marketing xizmatlarini tashkiliy tuzilishining shakllari
grafik; 3) tovar; 4) bozor; 5) kombinatsiyalashgan tarzda bo‘lishi mum-
kin. Birinchi tamoyilga ko‘ra marketingning har bir funksiyasi (reklama,
yangi tovar yaratish, sotish, ta d q iq o t o ‘tkazish, m ark etin g n i
rejalashtirish, xaridorlarga xizmat ko‘rsatish va boshq.) bo'yicha alohida-
alohida mutaxassislar ishlashib, marketing ishlari bo‘yicha korxona
rahbarining o‘rinbosariga bo‘ysunishadi. Tovar assortimenti kam bo‘lgan
korxonalarda bunday tashkiliy tuzilishning samarasi yuqori bo‘ladi.
Tovar assortimentining ko‘payishi natijasida esa, aksincha, samarasi
kamayib boradi.
Keng miqyos (hudud)da tovar sotadigan korxonalar asosan ikkinchi
(geografik) tamoyilga asoslanishadi. Bunda, korxona faoliyatini hududlar
bo'yicha tashkil etishib, har birida o ‘zaro bog‘liq boMmagan marketing
xizmatlarini tashkil etishadi. 0 ‘z navbatida, ularning barchasi
korxonaning marketing ishlari bo‘yicha vitseprezidentiga bo‘ysunishadi.
Mahsulot nomenklaturasi keng bo'lgan korxonalar asosan uchinchi
(tovar) tamoyildan foydalangan holda marketingni tashkil etishadi.
Bunda har bir mahsulot turi bo‘yicha alohida marketologlar faoliyat
yuritishib, o‘zlariga biriktirilgan markalaming sotilishiga mas’ul bo‘ladilar.
To‘rtinchi tamoyil (bozor)ga asosan, firmalar marketing xizmatini
bozor segmentlarining xususiyatlariga asoslangan holda tashkil etadi.
Bunda m ijozlarning xulqi, didi, t o ‘lov qobiliyati va b o sh q a
ko‘rsatkichlari inobatga olinadi. Amaliyotda ilk to'rtta tamoyilga asoslangan
marketing xizmatlaridan tashqari, ular kombinatsiyalashgan tarzda
ham ishlatiladi. Masalan: funksional-tovar, fu n ksional-bozor,
funksional-geografik, tovar-geografik, tovar-bozor kabi b o ‘lishi
mumkin. Buning natijasida beshinchi (kombinatsiyalashgan) tamoyilga
asoslangan m a rk e tin g x iz m a tin i ta sh k iliy ta m o y ili v u ju d g a
keladi.Yuqorida sanab o‘tilgan tamoyillar bilan birga marketingni tashkil
qilishning ikki shakli ham mavjud. Bular: loyihali; matritsali. Birinchisida
(6a-rasm), har bir tovar uchun belgilangan mas’ul shahsga keng
vakolatlar berilib, alohida-alohida mutaxassislar va boshqa zaruriy
moddiy resurslar bilan ta’minlanadi. Alohidalashgan holda ish olib
borayotgan guruhlarning har biri bo‘lak loyiha hisoblanadi. Ularning
har biri faqat bitta rahbarga bo‘ysunadi. Buni vertikal boshqarish deb
atasa ham bo‘ladi. Ikkinchisida (6b-rasm), loyihalar o ‘zaro bog'liq
bo‘lib, har biri bir nechta rahbarga b o ‘ysunadi. Bu shaklning
birinchisidan afzalligi shundaki, har bir loyiha uchun zaruriy moddiy
resurslar alohida olib berilmaydi, balki, olingan resurslardan hamjihatlik
asosida foydalanishib, xarajatlar miqdorini pasayishiga olib keladi.
Yuqorida sanab o ‘tilgan marketing xizmatini tashkil qilish
tamoyillari va shakllari asosida KBS larda marketing xizmatlarini tashkil
etsa bo'ladimi? Yo‘q, ulaming barchasida bunday ishlarni alohida shtatli
xodimlar emas balki, korxona rahbari yoki uning o‘rinbosari bajarishadi.
Marketing ishlari bilan birga bir nechta vazifalarni (hisobchi, menejer,
texnolog, ta’minotchi va boshqa) olib borishadi. Bu rahbarlaming asosiy
qismi oliy, o‘rta-mahsus m a’lumotga ega bo‘lsalarda, mutaxassisliklari
bo‘yicha muhandis-texnologdirlar. Ulaming ayrimlari hatto «marketing»
so'zining mazmuni haqida tushunchaga ega emas. Kichik korxonalaming
aksariyat qismida 25 tagacha ishchi va xizmatchilar bo‘lib, ularning
qariyb 90 %i bevosita ishlab chiqarish ishtirokchilari hisoblanishadi,
qolgan qismi esa, bu jarayonda bilvosita qatnashishadi. Kadrlar soni
qancha kamchilikni tashkil etsa, korxonaning rahbari ham xo‘jalik
operatsiyalarida to ‘g‘ridan-to‘g‘ri qatnashishigato‘g‘ri keladi. Ularning
asosiy qismi, tashkil etilganiga ko‘p vaqt bo‘lmagan va biznesni endi
tashkil qilayotgan korxonalardir. Xodimlarining aksariyati bir-birining
o'rnini bosa oladigan malaka, tajribaga ega, mehnat taqsimoti va
ixtisoslashish chuqurlashmagan, turli darajadagi masalalami hal qilishni
asosan, rahbar o ‘z zimmasiga oladi. Ishlab chiqarish miqdorini
belgilash, ta’minot, boshqarish, mijozlarni jalb qilish va sotish ishlari
ham korxona rahbarining asosiy vazifalariga kiradi.
Korxonada ishchilar sonini oshishi va faoliyatining kengayishi
jarayoni mehnat taqsimotining chuqurlashishiga, o ‘z navbatida, har
bir xodim yoki ishchi alohida bajaradigan funksiyaga ega bo‘ladi. Shaxsiy
tarkibi 25 ta va undan ortiq bo‘lgan KBS larda xuddi shunday jarayon
kuzatiladi. Ularda ishlab chiqarish jarayonini boshqarish, hisobni olib
borish, ta’minot, sotish ishlari alohida shaxslarga yuklanib, rahbar
esa, umumiy nazoratni o ‘rnatadi. Shunday bo ‘lsada, KBSlarda
marketing bo‘yicha shtat yoki bo‘lim tashkil qilinmaydi. Demak,
adabiyotlarda keltirilgan tamoyillarga va shakllarga asoslangan, marketing
xizmatlarini tashkil etishni KBS larga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tatbiq etib
bo'lmaydi. Shu boisdan, KBS larga nisbatan marketingni tashkil
qilishning o‘ziga xos tamoyilini taklif etish tabiiy zaruratdir. Bundan
tashqari marketingni loyihaviy (vertikal) yoki matritsali tashkiliy
shakllarini ham KBS larga tatbiq etish amri mahol. Chunki, bunday
shakllarda bir nechta marketolog mutaxassislar, ko‘proq moddiy va
moliyaviy resurslar talab qilinadi. KBS larda esa, bunday imkoniyatlar
mavjud emas. Shu sababli, ularga xos marketingning tashkiliy shaklini
ham ishlab chiqish lozim. Ularning xususiyatlarini hisobga oigan holda,
marketing xizmatlarini tashkiliy tamoyili va shaklini ishlab chiqib,
yangi modelini tuzish lozim. Taklif etilayotgan model (7-rasm):
KBSlarni shaxsiy tarkibining kamligi; ishlab chiqarish hajmining
kichikligi; rahbar va xodimlarning ish bilan band vaqtlarining rejimi
va boshqalar hisobga olingan holda tuzilgan. Ya’ni, KBS da xodimlami
bir nechta funksiyalarni bajarishining zaruratligi, korxonada ishlab
chiqarish operatsiyasining kamligi, shuning natijasida rahbar boshqa
funksiyalar bilan ham mashg‘ul bo‘lishi uchun vaqt topa olishi mum-
kinligi nazarda tutilgan. Shular asosida, modelda rahbar yoki uning
o‘rinbosari marketing bilan birga boshqa funksiyalarni ham parallel
ravishda bajarishi aks ettirilgan. Sanab o ‘tilgan tamoyillardan farqli
jihati shundaki, KBS xodimlarining bo‘sh vaqti va marketing ishlarini
Do'stlaringiz bilan baham: |
