J. J. Tomson 1897-yil 29-aprelda elektronni kashf etdi. 1904-yilda esa o‘zining atom modelini tavsiya etdi. Unga ko‘ra, atom oTchami

Xarakteristik rentgen nurlanishi atomning ichki (masalan, K, L, M va

h.k.) qobiqlarida hosil bo`lgan bo‘sh o ‘rin!ami yuqori qobiqdagi elektronlar

egallaganda hosil bo`lar edi. Nurlanish seriyalardan iborat bo`lib, berilgan

nurlanish seriyasi uchun A va В o‘zgarmas koeffitsientlar element turiga

bog`liq emas. Demak, A \a .B koeffitsientlar malum bolsa, xarakteristik

rentgen nurlanish chastotasini ( к ) tajribada o`lchab, elementning tartib

nomeri Z ni aniqlash mumkin.

2.Atom yadrosining zaryadini 1920-yilda Chadvik qoplagan usul bilan

ham aniqlash mumkin. Bunda a-zarralarning yupqa metall yaproqcha

(plyonka)lardan sochilishi uchun Rezerford keltirib chiqargan formuladan

foydalaniladi:

(1.2)

bunda: dN – θ burchak yo‘nalishidagi d Ω fazoviy burchak ichida

sochilgan -zarralar soni:

— zarralarning dastlabki soni;

n - muhitning hajm birligidagi yadrolar soni;

d -muhit qalinligi.

Berilgan radioaktiv preparat uchun a-zarralarning tezligi V ma’lum.

Rezerford tajribasi (1.2.) formula yordamida sochilgan a-zarrachalarni

hisoblab, sochuvchi yadro zaryadini topish mumkin.

3. Elektr zaryadning miqdori barcha yadro jarayonlarda saqlanadi. Bunga

elektr zaryadning saqlanish qonuni deb ataladi. Shunga ko‘ra, yadro

reaksiyalar va yemirilishlarida zaryad balansiga ko‘ra aniqlash mumkin.

Yadro massasi. Massa moddiy obyektning eng muhim xususiyatlardan

biri bo‘lib, jismning inersiya, gravitatsiya va energiya oMchamlari boMib

xizmat qiladi. Yadro massasi atom massasi birligida oMchanadi. Ma’lumki,

atom neytral holatda boMadi. Bir massa atom birligi tariqasida l2C

massasining 1\12 qismi olingan.
1 m.ab====1.66*g
Eynshteyn qarashiga ko‘ra, massa bilan energiya orasidagi bog`lanish

qonuniga asosan har qanday massali obyektga shu massaga mos E = me²

energiya va aksincha, E energiyaga M = Els2 tenglik bilan ifodalanuvchi

massa to‘g‘ri keladi.

1 m.a.b.ga mos keluvchi energiya



E=m=1.66*g*9*=14.94erg=931.5MeV.
Yadro fizikasida massa va energiya e V (elektronvolt) larda o`lchanadi.
MeV=4.8*CGSEB=1.6*erg=1.6*J
yoki

MeV = 4,8-lO-'°CGSE B= 1,6- 10'12erg = 1,6- J :

yoki
1 eV=l,6*Kl*1V=1.6*

1 eV dan katta birliklari keV, MeV, GeV va h.k. Bunda:

1 ke V = 103 eV;

1 MeV = 106 eV;

1 GeV = 109 eV.

Nisbiylik nazariyasiga asosan massa bilan tezlik orasidagi bog`lanish: