J izzax politexnika instituti «iqtisodiyot va menejment» kafedrasi «iqtisodiyot nazariyasi» fanidan

IQTISODIY TIZIM MODELLARI VA MULKCHILIK

1. 
   Iqtisodiy tizim tushunchasi va uning tarkibiy tuzilishi
   

Tizim (yunoncha systema – qismlardan tarkib topgan, bir­­lash­gan) – bu bir-biri bilan aloqa va munosabatda joylashgan hamda ma’lum bir yaxlitlikni tashkil qiluvchi tarkiblar yi­g‘indisidir.

Jamiyat o‘zining turli iqtisodiy va ijtimoiy hayot soha­lari bilan murakkab tizim sifatida namoyon bo‘ladi. Bular moddiy, ijtimoiy, siyosiy va ma’naviy sohalardir. Bu barcha sohalar bir - biri bilan funksional bog‘liq, ya’ni ularning birisiz boshqasini tasavvur qilish qiyin.

Shunday qilib, tizim deb elementlar, qismlardan iborat o‘zaro uzviy bog‘langan, ma’lum tartib asosida tarkib topgan butunlik tushuniladi. Iqtisodiy aloqalar, jarayonlar misoli zanjir bo‘lsa, har bir xo‘jalik yuritish subyekti ana shu zanjirninghalqasi tarzida namoyon bo‘ladi. Bu aloqalar, munosabatlar xo‘jalik faoliyati yuritayotgan kishilar o‘rtasida yuz beradi. Shuning uchun ham odatda ularni ijtimoiy-iqti­sodiy tizimlar deb yuritiladi.

Iqtisodiy tizim – bu zamon va makonda amal qilina­digan iqtisodiy munosabatlar, iqtisodiyotni tashkil qi­lish shakllari, xo‘jalik yuritish mexanizmi va iqtisodiy muassasalarningo‘zaro uzviy bog‘liqlik asosida tarkib topgan yaxlit tuzilmasidir.

Iqtisodiy tizimlarning tarkibiy qismlari bu: iqtisodiy muno­sabatlar, xo‘jalik yuritish shakllari, texnologiya va ishlab chiqa­rishning tabiiy shart-sharoitlari, xo‘jalik yuritish mexanizlari, iqtisodiy muassasalardir.

2.