J izzax politexnika instituti «iqtisodiyot va menejment» kafedrasi «iqtisodiyot nazariyasi» fanidan

5.O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o‘tishning tamoyillari va xususiyatlari

Markazlashgan ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan iqti­so­diyotdan bozor iqtisodiyotiga o‘tishda maqsad bir xil bo‘lsa-da, turli mamlakatlar turli yo‘llarni tanlashlari mumkin. Hammaga ma’lumki, bir tizimdan ikkinchi tizimga o‘tishda ikki yo‘l, ya’ni revolutsionva evolutsion yo‘llar mavjud. Polsha, Chexoslovakiya, Rossiya va boshqa ayrim mamlakatlar bozor iqtisodiyotiga o‘tishning revolutsion yo‘lini, birdaniga katta to‘ntarishlar qilish yo‘lini tanladilar. Boshqacha aytganda ular «karaxt qilib davolash» degan usulni qo‘lladilar. Bu yo‘lni amalga oshirish uchun Rossiyada «300 kun», «500 kun» degan o‘tish dasturlari ishlab chiqildi. Bu dasturlarni tezkorlik bilan amalga oshira bosh­ladilar. Natijada bu mamlakatlarda ishlab chiqarish hajmi keskin tushib ketdi, ko‘plab korxonalar yopilib, ishsizlar soni ko‘paydi, pulningqadri keskin pasayib iqti­sodiyot tanazzulga uchradi va kishilarning iqtisodiy ahvoli og‘irlashdi.

O‘zbekistonda bozor munosabat­lariga o‘tish yo‘li ijtimoiy-yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirishga qaratil­gan. Bu yo‘lni amalga oshirishga, iqtisodiyotni tubdan islohqilishga Respublika Birinchi Prezidenti I.Кarimov tomo­nidan ishlab chiqilgan beshta muhim tamoyil asos qilib olin­gan.

Birinchidan, iqtisodiyotni mafkuradan xoli qilish, uning ustunligini ta’minlash.

Ikkinchidan, o‘tish davrida davlatningo‘zi bosh islohotchi bo‘lishi.

Uchinchidan, butun yangilanish va taraqqiyot jarayoni qo­nunlarga asoslanmog‘i, qonunlarning ustunligini ta’minlash.

To‘rtinchidan, bozor munosabatlariga o‘tish bilan bir qatorda aholini ijtimoiy himoyalash sohasida kuchli chora-tadbirlarni amalga oshirish.

Nihoyat, beshinchidan, bozor munosabatlarini bosqichma-bos­qich qaror toptirish. Bozor munosabatlariga o‘tishda bu tamoyillar­ninghammasi ham muhim ahamiyatga egadir, lekin ularning ichida bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish prinsipi alohida e’tiborga loyiq. Chunki tegishli huquqiy ne­gizni, bozorning infratuzilmalarini yaratish, odamlarda bozor ko‘nikma­larini hosil qilish, yangi sharoitlarda ishlay oladigan xodimlarni tayyorlash uchun vaqt kerak bo‘ladi.