|
Ж
ИГАР ЭХИНОКОККОЗИ
Эхинококкознинг икки тури тафовут қилинади. Бир камерали ёки
гидатидоз ва кўп камерали ёки альвеоляр тури фарқ қилиниб, уларни
эхинококкнинг иккита мустақил турлари қўзғатади. Эхинококкознинг
гидатидоз турини тасмасимон гижжа (Exinococcosis granulosus) ривожлани-
шининг личинка босқичидан иборат. Альвеоляр турининг қўзғатувчиси
(Exinococcosis multilocularis) ҳисобланади. Гижжанинг асосий хўжайини
бўлиб - ит ва баъзи йиртқич ҳайвонлар: бўри, тулки ва б., оралиқ хўжайини
бўлиб эса одам ва ўтхўр уй ҳайвонлари (қўй, қорамол, туя ва б.) ҳисобланади.
Инсонда эхинококк кистасининг ривожланиши жароёни асосида гижжа
тухум (сколекс) ларининг меъда-ичак трактига тушишиши асосий омил бўлиб
ҳисобланади. Паразит тухумлари меъда ёки ингичка ичак деворига киради ва
вена қон томирлари бўйлаб аввало жигарга, аксарият ҳолларда ўнг бўлагига,
ундан ўтган тухумлари эса ўпка ва бошқа аъзоларга етиб боради. Шунинг
учун, касалликка энг кўп чалинадиган аъзолар жигар, кейинги ўринда эса
ўпкалар туради. Кейинги йиллар тажрибаси шуни кўрсатдики, инсонда бу
касалликка чалинмайдиган аъзонинг ўзи йўқ. Жумладан, бу касаллик талоқда,
ичакларда, мушакларда ва ҳаттоки бош мияда учраш ҳолатлари ҳам эътироф
этилган.
Инсон организмнинг паразитар киста ривожланаётган аъзолари унинг
атрофида зич фиброз капсула шаклланиши билан жавоб беради. Эхинококк
322
кистаси ички герминатив ва ташқи хитин пардалардан ташкил топган бўлади.
Эхинококнинг ички пардаси суюқлик чиқаради, унинг таркибида сколекслар
ва тушган жойида палак ёзаоладиган (дочерние) кисталари бўлади.
Жигар эхинококки кистаси бирмунча тез ривожланиб, катта ўлчамларга
етганда клиник жиҳатдан намоён бўлади. Жигар ва эпигастрий соҳасида
симмилловчи зирқираган оғриқлар пайдо бўлади. Сўнгра қорин олд
деворининг (айниқса киста йирик ўлчамларда бўлса) бўртиб чиқиши
кузатилади. Паразитнинг ривожланиши жароёнида, организмда унга нисбатан
антиген-антитело реакцияси ишга тушади ва сенсибилизация жароёнга сабаб
бўлади. Шунинг учун организмда аллергик ҳолат юзага келади ва “эшак
еми”га ўхшаш тошмалар тошиши кзатилади.
Эхинококк кистаси ўзининг ривожланиши (ўсиши) жароёнида, айниқса
жигарнинг йирик қон томирлари, ўт йўллари ёнида жойлашган бўлса, уларни
эзиши натижасида портал гипертензия белгилари ёки механик сариқлик каби
асоратларни келтириб чиқаради. Баъзи ҳолларда, беморнинг эътиборсизлиги
ёки вақтида диагностика қилинмаганлиги оқибатида кистанинг қорин
бўшлиғига ёрилиши кўпинча анафилактик шок, перитонит каби оғир
асоратлар юзага келади. Кейинроқ эса, эхинококк тухум ва кисталарининг
ёрилган бўшлиққа (қорин бўшлиғи, плеврал бўшлиқ ва б.) диссеминация-сига,
яъни тушган аъзоларда ўсиб кўпайишига олиб келади. Бу ҳолат эса,
беморларни қайта-қайта жарроҳлик амалиётини бошидан ўтказишга мажбур
қилади. Эхинококк кистаси йиринглаганда, беморда интоксикацияга хос
бўлган барча белгилар пайдо бўлади.
Беморда жигар эхинококкози касаллиги борлигига шубҳа қилинганда
унинг анамнезини йиғишда касбига, уй хайвонлари ёки ити борлигига,
алоҳида аҳамият берилади. Юқорида келтирилган шикоятларнинг борлигига
эътибор берилади. Объектив кўрикда эса, жигарнинг катталигига,
чегараларининг ўзгарганига қаралади. Қоннинг умумий таҳлилида
эозинофилия, киста йиринглаганда эса юқори лейкоцитоз топилади.
Серологик реакциялар (РСГ, РИГА, РГА, ИФА) жигарнинг эхинококкозга
учрагани хақида 90%га яқин ҳолларда тўғри натижа беради. Рентген
текшируви ўтказилганда диафрагманинг зарарланган тарафда юқори туриши,
гумбазнинг бўртиб чиқиши, баъзан эса киста чегарасида кальцинатлар
борлигини аниқлаш мумкин. Ультратовуш ёрдамида текширув ва компьютер
томографиясини ўтказиш, энг қулай ва ноинвазив текшириш усулларига
киради ва аниқ маълумот берадиган усуллардан ҳисобланади. (расм 3)
323
Бугунги кунда юқоридаги усулларнинг жарроҳлик амалиётида кенг
қўлланилиши, радиоизотоп ва ангиографик усулларни касаллик диагностика-
сида қўллаш, ўз аҳамиятини йўқотди.
Жигар эхинококки хирургик йўл билан, эхинококкэктомия амалиётини
ўтказиш йўли билан даволанади. Кистанинг ўлчамлари унчалик катта бўлмай,
жигарнинг четида жойлашган бўлса - идеал эхинококкэктомия усули қўлланиб
(кистани хитин ва фиброз пардалари билан қўшиб, бутунлигича - бўшлиғини
очмасдан) олиб ташланади. Кўпчилик ҳолларда бунинг иложи бўлмасдан,
киста ичидаги суюқлик, аввало пункция ва аспирация йўли билан бўшатилиб,
сўнгра киста очилиб ичидаги герминатив ва хитин пардалари олиб ташланади.
Албатта, бу амалиёт бажарилаётганда диссеминациянинг олдини олувчи барча
чора-тадбирлар ўқлланилади. Фиброз парданинг ичига глицерин билан ишлов
берилади ва тикиб (капитонаж) бўшлиқ йўқотилади. Эхинококк кистасининг
жойлашган ўрнига қараб, бўшлиқни йўқотишнинг усули танланади. Қатор
ҳолларда бўшлиқни катта чарви билан томпанада қилиб бўшлиқ йўқотилади
ёки бўшлиқ очиқ ҳолда қолдирилади (абдоминиза-ция). Агарда амалиёт
жароёнида жигарда ўт оқмалари топилса, улар яхшилаб тикилиб, бўшлиққа
дренаж найчаси қўйилади. Йиринглаган кистани операциянинг асосий
босқичи тугаллангандан сўнг қўшимча равишда дренажланади.
Операциядан кейинги даврда Ушбу касалликнинг қайталаниши (рецидив)
ини профилактикаси мақсадида паразитга қарши препаратлар (альбендозол,
мебендозол ва б.) тавсия этилади.
Альвеокок ўзида рангсиз суюқлик сақлайдиган кўп сонли майда
пуфакчалардан иборат бўлиб, ўсмасимон фиброз тугундан ташкил топган
бўлади. Альвеоляр эхинококк инфильтратив ўсиш қобилиятига эга бўлиб,
ўсма ўсишини эслатади, ҳамда ўт йўллари ва қон томирларга ўсиб киришга
қодир. Шу сабабли алвеококкознинг энг кўп учрайдиган асорати йирик ўт
чиқарувчи йўлларини эзилишидан келиб чиққан механик сариқлик
ҳисобланади. Альвеококнинг инфильтратив ўсиш хусусияти, магистрал қон
томирлар ва ўт йўлларини эзилишига сабаб бўлиб, жарроҳлик амалиётини
бажаришда бир мунча қийинчиликлар туғдиради. Баъзи ҳолларда, атипик ёки
анатомик жигар резекцияси амалиётларини бажаришга тўғри келади, ўт
йўллари эса дренажланади. Альвеолококкоз “ўчоғи”га паразитга қарши
қўлланилувчи препаратлар (флавакридин) юборилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
