J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

Algoritmli shakl
– model nisbatini va echimning tanlangan sonli usulini 
algoritm shaklida yozib olishdir. Algoritli modellar orasida turli tashqi ta’sirlar 
chog‘idagi jismoniy yoki axborotli jarayonlarga taqlid qilish uchun mo‘ljallangan 
taqlid modellari muhim toifani tashkil etadi. Tilga olingan jarayonlarga taqlid 
qilishning o‘zi taqlidli modellashtirish deb ataladi. 
Taqlidiy 
modellashtir
ish 
chog‘ida 
tizimning 
vaqtdagi 
faoliyat 
ko‘rsatishining algoritmi – tizim xatti-harakati yaratiladi, shu asnoda jarayonni 
tashkil etuvchi elementar hodisalari ularning mantiqiy tuzilmasi va yuz berish 
izchilligi saqlab qolingan holda taqlid qilinadi, bu boshlang‘ich ma’lumotlarga 
ko‘ra tizim xossalarini baholashga imkon beruvchi, vaqtning muayyan oralig‘idagi 
jarayon holatlari to‘g‘risida ma’lumot olishga imkon beradi. Taqlidiy 
modellashtirishning tahliliy modellashtirishga nisbatan asosiy afzalligi yanada 
murakkabroq vazifalarni hal qilish imkoniga egaligidir. Taqlidiy modellar 
tizimning o‘zuq-yuluq va uzluksiz unsurlari, unsurlar chiziqsiz xossalari va tahliliy 
tadqiqot chog‘ida ko‘pincha mushkilotlar vujudga keltiradigan ko‘p sonli tasodifiy 
ta’sirlar va boshqalar singari omillarni bir muncha osonroq hisobga olishga imkon 
beradi. Hozirgi vaqtda taqlidiy modellashtirish tizimlarni tadqiq qilishning eng 
samarali usuli va ko‘pincha model xatti-harakati to‘g‘risida xususan uni loyihalash 
bosqichida axborot olishning amaldagi yagona oson usuli hamdir. 
Taqlidiy modellashtirishda statistik sinovlar usuli (Monte-Karlo) va statistik 
modellashtirish usullaridan foydalaniladi.
Monte-Karlo usuli 
- tahliliy vazifalarni hal qilishga mos keladigan tasodifiy 
qiymatlar va funksiyalar, ehtimolli xususiyatlarni modellashtirish uchun 
qo‘llaniladigan raqamli usuldir. U tasodifiy qiymatlar va funksiyalarni amalga 
oshirish, so‘ngra axborotga matematik statistika usullari bilan ishlov berishdan
tashkil topgan jarayonnlarni ko‘p marta aks ettirishdan iborat. 
Agar bu usul tasodifiy ta’sirlarga tortiluvchi tizimlar faoliyat ko‘rsatishi 
jarayonlari xossalarini tadqiq qilish maqsadlarida mashinada taqlid qilish uchun 
qo‘llanilsa statistik modellashtirish usuli deb ataladi. 

---

108 
Taqlidiy modellashtirish usuli tizimning tuzilmalari ko‘rinishini, tizimni 
boshqarishning turli algoritmlari samaradorligini, tizim turli parametrlari 
o‘zgarishlari ta’sirini baholash uchun qo‘llaniladi. Taqlidiy modellashtirish 
muayyan cheklanishlarga ega bo‘lgan berilgan xossalarga ega tizim yaratish talab 
qilinganda tizimning tuzilmali, algoritmli va parametrli umumlashtirish asosiga 
joylashtirilishi mumkin.