J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

Ikkita uslubiyatni taqqoslash: tizimni takomillashtirish va tizimni 
loyihalashtirish 
Taqqoslash 
parametrlari 
Tizimni 
takomillashtirish 
Tizimni loyihalashtirish 
Tizim faoliyati 
Loyiha qabul qilindi 
(tanlandi) 
Tizim so‘roq ostida 
Tadqiqot ob’ektlari 
Mohiyat, 
mundarija, 
Tuzilma va jarayon, uslub 

---

25 
tuzilma va sabablar 
Paradigma 
Tizim 
va 
tizimosti 
tahlili (analitik uslub 
yoki 
analitik 
paradigma) 
Maqsad va funksiya (tizimli 
paradigma) 
Mulohazalar usuli 
Deduksiya va reduksiya 
Induksiya va sintez 
Natija 
Mavjud tizimlarni 
takomillashtirish 
Tizimni optimallashtirish 
Uslubiyat 
Tizimning 
rejalashtirilgan real 
ishining cheklanishi 
sabablarini aniqlash 
Real va optimal loyihalar 
o‘rtasidagi farqlarni 
aniqlash 
Asosiy ta’kid 
Oldingi bekor 
qilinishlarni tushuntirish 
Kelgusidagi natijalarni 
oldindan aytib berish 
YOndashuv 
Tizim ichidan o‘z-o‘zini 
ko‘zatishga 
asoslanganlik 
Tizim tashqarisidan o‘z-
o‘zini ko‘zatishga 
asoslanganlik 
Rejalashtiruvchining 
o‘rni 
Mavjud tendensiyalarga 
xos tarzda olib 
borilganlik 
Etakchi tendensiyalarga 
ta’sirni ko‘rsatadi 
tizimlardagi muammoning ma’qul deb topilgan “boshqalaridan ustun bo‘lgan” 
echimi echim bo‘lib xizmat qiladi. Tizimni takomillashtirish uslubi tizim ichidan 
uning boshqa tizimlar bilan o‘zaro aloqasini qayd etmasdan muammoning echimini 
izlashga asoslangan. Mehnatni takomillashtirish ayniqsa tizim doimiy standartlarga 
asoslangan murakkab tizim bo‘lganda o‘zoq muddatli bo‘lmaydi. Tizimni 
loyihalashtirish tizimni takomillashtirishdan boshlang‘ich jo‘natmalar va 
qo‘llaniladigan uslublar bilan farqlanadi.
Tizimli loyihalashtirish uslubi quyidagi holatlarga asoslangan tizimli 
yondashuvni aks ettiradi: 
1) odatda tizimning maqsadi tizimosti elementlari doirasida aniqlanmaydi, 
aksincha, ularni yanada kattaroq yoki yaxlit tizimlar bilan aloqasini ko‘rib chiqadi; 

---

26 
2) rejalashtirish rejalashtiruvchi o‘ziga kuzatuvchi emas balki, etakchi rolini 
olishi kerak bo‘ladigan bir jarayondir. Rejalashtiruvchi ilgarigi tizim loyihalarining 
yoqimsiz 
natijalari 
yoki 
tendensiyalarini 
kuchaytirmaydigan 
aksincha, 
engillashtiruvchi yoki hatto talabga javob beradigan echimni taklif qilishi kerak. 
Tizimli tahlilda quyidagi yondashuvlar alohida o‘rin egallaydi: 
1) Kompleksli yondashuv: 
Tahlil vaqtida tashkilotnin ham ichki, ham tashqi muhiti hisobga olinadi. Bu 
faqatgina ichki omillarnigina emas, balki tashqi omillarni ham hisobga olish 
darkorligini anglatadi - iqtisodiy, geosiyosiy, ijtimoiy, demografik, ekologik va 
boshqalar. 
2) Integratsion yondashuv: 
Tizimning axborot ta’minoti boshqaruvinining funksional aloqalarini 
tekshirishda integratsion yondashuvdan foydalaniladi. Buning mohiyati shundaki 
tadqiqot ham vertikal (tizim boshqaruvining alohida elementlari o‘rtasida), ham 
gorizontal (mahsulotning har bir hayotiy siklida) amalga oshiriladi. 
3) Vaziyatga asosan yondashuv: 
Vaziyatga asoslangan yondashuvni amalga oshirishning mohiyati shundaki, 
tahlilni amalga oshirishda kenglik diapazoni boshqaruv effektivligiga ta’sir 
qiluvchi vaziyat turtki vazifasini bajarishidadir. Bunday yondashuv asosida 
vaziyatning xarakteridan kelib chiqqan holda o‘zining istalgan xarakterini 
o‘zgartirishi mumkin. 
4) Innovatsion yondashuv: 
Tashqi muhit tomonidan yuzberadigan o‘zgarishlarga tezkor javob qaytarish 
imkoniyatiga asoslanadi. Bu yangi texnologiyani tadbiq qilish, texnik echimlar, 
yangi tovar va hizmatlarni ishlab chiqishni yo‘lga qo‘yish, bozor talablarini 
qondirishga taalluqli. Istalgan tizimning muvaffaqiyatli ishlashi uning texnik 
taraqqiyot bilangina emas, uni o‘zib ketishi bilan ham bog‘liqdir. 
5) Normativ yondashuv. 
Ixtiyoriy boshqaruv tizimini mukammallashatirish maqsadidagi tahlil muhim 
normativlar majmuasiga bog‘liq. Funksional normativlarga rejalarni qayta 

---

27 
ishlashning tezkorligi va sifati, quyi bo‘limlarning aniq tashkil qilingani, operativ 
hisob - kitob va nazorat, har bir tuzilma quyi bo‘limida funksional 
majburiyatlarining qat’iy taqsimlanishi kiradi. 
6) Xulqga oid yondashuv: 
Xulqga qaratilgan yondashuvning mazmuni shundaki, xodim o‘z ish 
faoliyatini oshirishi , korxona boshqaruvidagi rolini anglashi uchun sharoit yaratib 
berish.