J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

Noaniqlik tamoyili. 
 
Bu tizimdagi noaniqliklar va tasodiflarni hisobga 
olishdir. Mazkur tamoyil tuzilmasi, amal qilishi yoki tashqi ta’sirlar to‘la 
aniqlanmagan tizim bilan ish ko‘rish mumkinligi borasidagi fikrni tasdiqlaydi. 
Murakkab ochiq tizimlar ehtimollik qonunlariga bo‘ysunmaydi. Bunday 
tizimlarda “eng yomon” vaziyatlarni baholash va bularni ko‘rib chiqishni amalga 
oshirish mumkin. Bu usul odatda kafolatlanadigan natija usuli deb ataladi. 
Noaniqlik ehtimollik nazariyasi apparati tomonidan tasvirlanmagan holatda bu 
usulni qo‘llash mumkin. Tasodiflarning ehtimoliy (matematik kutish, tarqoqlik va 
h.k.) to‘g‘risida axborot mavjud bo‘lganda tizimdagi chiqishlarning ehtimoliy 
xossalarini aniqlash mumkin.
Sanab o‘tilgan tamoyillar umumiylikning o‘ta yuksak darajasiga ega, bularni 
bevosita qo‘lllash uchun tadqiqotchi ularni tadqiqot predmetiga nisbatan muayyan 
mazmun bilan to‘ldirishi lozim, bunday talqin qandaydir tamoyilning arzimasligi 
borasidagi asoslangan xulosaga olib kelishi mumkin. Ammo tamoyillarni bilish va 
hisobga olish hal qilinayotgan muammoning jiddiy tomonlarini yaxshiroq 
ko‘rishga, o‘zaro aloqalarning butun majmuini hisoblab ko‘rishga, tizimli 
birlashuvni ta’minlashga imkon beradi. 

---

81 
3. Tizimiy tahlilda mos kelmaslik va farqlarni topish, me’yorlarni
shakllantirish metodikasi. 
Mos kelishni tekshirib ko‘rish.
Moslikni baholash (conformity assessment) — talabni bajarilishini bevosita 
va bilvosita aniqlash. Moslikni baholanishi uch funksiya ketma-ketligi sifatida 
keladi: «tanlov» (selection), «aniqlash» (determination) va «tekshirish va moslikni 
tasdiqlash» (review and attestation) 
SHarhlash –ma’lum bir holatning yoki g‘oyaviy vaziyatning talqini, sharxi. 
Interpretatsiya izlanish tilining semiotik tahliliga asoslanuvchi maxsus 
tushuncha sifatida faning rasmiy konstruktiv tiliga ma’no berish jarayonini bildirib, 
natijada ular ma’nodor atamalar va fikrlar (da’volar) ga aylanadi. 
Axborotni izlash tizimlarida axborot izlash tilining turli talqinlari 
qo‘llaniladi. Optimal natijaga erishish uchun izlash zarurdir, chunki bunda u yoki 
bu darajada mavzuni ishlab chikuvchining o‘zi ishtirok etadi. Izlashni amalga 
oshira borib, ishlab chikuvchi izlash kulamini bamisoli tadkik etadi va o‘z 
informatsiyaviy so‘rovi ifodasini aniqlaydi. 
Me’yorlarni shakllantirish va kompleks muammolarni o‘rganish va xal etish 
tizimli tahlil murakkab muammolarning tizimli metodologiyasini tizimli 
yondashuv va umumiy ayniyatlarga tayangan holda ishlab chiqadi. 
Tizimli tahlil integratsion turdagi yangi ilmiy yo‘nalish bo‘lib, qaror qabul 
qilishning metodologiyasini ishlab chiqadi va zamonaviy tizimli izlanishlar 
tuzilmasida o‘ziga xos o‘rin egallaydi. 
Tizimli tahlilni tashkil etish tarkibi: 
• 
Tizimli tadqiqot;
• 
Tizimli yondashuv;
• 
Ma’lum tizimli konsepsiyalar;
• 
Tizimning umumiy nazariyasi (ma’lum tizimlarga nisbatan metanazariya);
• 
Dialektik materializm (Tizimli tadqiqotning falsafiy muammolari);
• 
Ilmiy tizim nazariyalari va modellari (Er biosferasini o‘rganish; extimollar 
nazariyasi; kibernetika va boshqalar);

---

82 
• 
Texnik 
tizim 
nazariyasi 
va 
ishlab 
chiqarishi — jarayon 
tadqiqoti; 
sistemotexnika, tizimli tahlil va boshqalar;
• 
Tizimning xususiy nazariyasi.