Izobarik, izoxorik va izotermik jarayonlar Reja

Izobarik, izoxorik va izotermik jarayonlar


Reja:

1. 
   Izoxorik jarayon va uning Pv va Ts - diagrammasi.
   
2. 
   Izobarik jarayon va uning Pv va Ts - diagrammasi.
   
3. 
   Izotermik jarayon va uning Pv va Ts - diagrammasi.
   

Mavzu bo’yicha glossariy

Izoxorik jarayon – o’zgarmas xajmda kechayotgan jarayon.
Izobarik jarayon – o’zgarmas bosimda kechayotgan jarayon.
Izotermik jarayon – o’zgarmas temperaturada kechayotgan jarayon.
Boyl–Mariott qonnui - o’zgarmas temperaturada gazning berilgan massasi uchun absolyut bosimning hajmga ko’paytmasi o’zgarmas kattalikdir.
Sharl qonuni - hajm va massa o’zgarmas bo’lganda gaz bosimi absolyut temperaturalarning o’zgarishiga to’g’ri proportsional ravishda o’zgaradi.
Gey-Lyussak qonuni - bosim va massa o’zgarmas bo’lganda gaz xajmi absolyut temperaturalarning o’zgarishiga to’g’ri proportsional ravishda o’zgaradi.
Mol - gazning molekulyar og’irligiga son jixatdan teng bo’lgan kilogrammlar miqdori

1. Izoxorik jarayon

Izoxorik jarayonga yopiq idishda gazning isishi yoki sovishi misol bo’la oladi.
O’zgarmas hajmda kechadigan jarayonga izoxorik jarayon (d =0, yoki =const) deb aytiladi. Jarayon egri chizig’i izoxora deb aytiladi. 1-rasmda jarayonning P - va Ts- diagrammalari tasvirlangan.
Ideal gazning holat tenglamasi: P =RT dan
v=const uchun P/T = R/ =f( )=const
Izoxorik jarayonda bosimlar nisbati absolyut temperaturalar nisbatlariga teng bo’ladi, ya’ni bosim o’zgarishi bu jarayondagi absolyut temperatura o’zgarishiga to’g’ri proporsionaldir.

P₁/P₂=T₁/T₂ (1)

1-rasm. Gaz holatini izoxorik jarayonda o’zgarishining Pv - va Ts - diagrammalari

Izoxorik jarayonda gaz hajmining o’zgarishi d =v₁- ₂=0 , bo’lganligidan

(2)

Ya’ni, izoxorik jarayonda gaz ish bajarmaydi. Termodinamikaning birinchi qonunini d =0. hol uchun yozamiz:

(3)
Sig’im o’zgarmas bo’lganda:
(4)
Demak, tizimga berilgan dq issiqlik miqdori shu tizim ichki energiyasining o’zgarishiga sarflanar ekan.
Sig’im o’zgaruvchan bo’lganda:
(5)
1-rasmdan ko’rinib turibdiki, izoxorik jarayon bosim ortishi bilan kechsa, demak tizimga issiqlik keltiriladi va ishchi jismning ichki energiyasi va temperaturasi ortadi.
Agar izoxorik jarayonda bosim kamaysa, u holda issiqlik olib ketiladi va ichki energiya hamda temperatura kamayadi.
Izoxorik jarayon uchun entropiyaning o’zgarishini quyidagi tenglamadan aniqlaymiz.

lekin v=const uchun ln v₂/v₁=0.
SHuning uchun
(6)

Demak, izoxorik jarayonda gaz ish bajarmaydi. Unga uzatilgan dq issiqlik miqdori termodinamik tizim ichki energiyasining o’zgarishiga sarflanadi.