Изланувчилар online илмий-амалий

ИККИЛАМЧИ НЕФТ МАҲСУЛОТЛАРИДАН ЮҚОРИ ЁҒ 
КИСЛОТАЛАР СИНТЕЗИ ВА ИШЛАТИЛИШИ 
Хўжақулов К.Р., Нарзуллаева А.М. 
Бухоро муҳандислик-технология институти, докторант 
Ҳозирги вақтда ишлаб чиқариладиган ўсимлик мойларининг аксарият 
қисми техник махсулотлар ишлаб чиқаришга сарфланади - совунлар, 
эмаллар, лаклар, линолеум, сурков мойлари, каучук ва бошқалар, ушбу 
махсулотларнинг турлари кенгайиши, ишлаб чиқариш қувватининг ошиши, 
ёғ кислоталарига бўлган талабнинг ортишига олиб келади. Ўсимлик мойлари 
ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш катта маблағ ва ишчи кучининг 
сарфланишига олиб келади. Мисол учун, 100 минг тонна ёғ кислоталари 
ишлаб чиқариш учун 400 минг гектар майдондаги кунгабоқар ҳосили ва 
камида 4 та йирик ёғ экстракция заводи керак бўлади.
Халқ истеъмоли махсулотлар и ва техниканинг замонавий даражаси 
техник маҳсулотларига сарфланадиган таббий ўсимлик ёғларини нефт 
чиқиндилари асосида олинадиган синтетик материалларга муваффақият 
билан алмаштиришни тақозо қилади. 
Ўсимлик мойларнинг ўрнини босувчи асосий манбаси синтетик ёғ 
кислоталар бўлиб ҳисобланади. Булар табиийлардан анча арзон ва табиийлар 
ўрнига ишлатилиши республикамиз иқтисодиётига катта маблағни иқтисод 
қилиш имконини беради.
Синтетик ёғ кислоталар нефт иккиламчи махсулоти парафларни 
каталазатор иштирокида оксидлаш йўли билан олинади. Оксидланган 
парафин ишқорнинг сувли эритмасида совунланиб кислоталар ва тузларга 
ўтказилади.
Дистилланган синтетик ёғ кислоталар олиниши учун хом ашё сифатида 
тозаланган оқ нефт парафини ишлатилади. Бундай парафинларнинг таркибий 
қисми турли хил бўлиб, шу билан биргаликда унга оксидлаш жараёнининг 
тезлиги ва совунланмайдиганларнинг ажралиши молекуляр оғирлиги ва 
тузилиши турли хил бўлган ёғ кислоталарнинг нисбати, кислоталарнинг 
сифатига боғлиқ бўлади, яъни парафиннинг таркиби тайёр маҳсулот чиқиши 
ва заводнинг техник-иқтисодий кўрсаткичларига таъсир этади. Синтетик ёғ 

---

323 
кислоталарни олишга мўлжалланган қаттиқ тозаланган нефть парафини 
таркибида 9348-60 Давлат стандартларига мувофиқ 2,3 % дан ошмаган ёғлар 
бўлиши лозим, олтингугуртли нефтлардан олинган парафин ёғлари эса - 2% 
дан ошмаслиги ва парафиннинг ўзи кўрсатилган чегараларда қайнаши керак.
Ҳозирги пайтда Ўзбекистонда нефтни қайта ишлаш асосан (80% дан 
юқори) Фарғона НҚИ заводига тўғри келади.
Ўзбекитон Республикасидаги юқори парафинли нефт конлари 1- 
жадвалда кўрсатилган.