Изланувчилар online илмий-амалий

MASOFAVIY TA’LIM TIZIMI-O’QITISHNING ZAMONAVIY USULI 
1
Shukurova Marhabo Eshonqulovna, 
2
Nomozova Elmira Qurbonovna,
1
TATU Qarshi filiali asistenti, 
2
TATU Qarshi filiali talabasi 
Ma’lumki, o’quv jarayonida innovatsion texnologiyalariga asoslangan 
o’qitish usullari ishlab chiqilishi va ularni ta’lim jarayonida qo’llanilishi bugungi 
kunning dolzarb vazifalaridan biridir. Shu asnoda, masofaviy ta’limni qo’llash 
maqsadga muvofiqdir. 90-yillarning boshlarida Internetning keng ommalashishi, 
ayniqsa WWW (World Wide Web-Butun dunyo o’rgimchaklari to’ri) tizimining 
joriy etilishi ta’lim tizimiga yangi “masofaviy talim” yo’nalishini olib kirdi. 
Masofaviy ta’lim (MT) - bu informatsion va kommunikatsion texnologiyalar - 
Elektron pochta, Internet, video konferentsiya, audio, video ma’lumotlar va 
multimedia o’quv qo’llanmalariga asoslangan uzoqdan turib o’qitish, o’rgatish 
usulidir. MT - sirtqi ta’limning o’z rivojlanish yo’lidagi yangi kommunikatsion va 
informatsion texnologiyalarga tayangan, holda o’qitishdir. Shuning uchun MT 
formasi “XXI asr ta’limi” deb hisoblanmoqda. 
Masofaviy o’qitish – o’zaro ma’lum bir masofada Internet texnologiya yoki 
boshqa interaktiv usullar va barcha o`quv jarayonlari komponentlari – maqsad, 
mazmun, metod, tashkiliy shakllar va o’qitish usullariga asoslangan talaba va 
o’qituvchi o’rtasidagi munosabat.
Masofaviy o`qitish tizimi – masofaviy o`qitish shartlari asosida tashkil 
etiladigan o`qitish tizimi. Barcha ta’lim tizimlari singari masofaviy o`qitish tizimi 
o`zining tarkibiy maqsadi, mazmuni, usullari, vositalari va tashkiliy shakllariga 
ega. Masofaviy o`qitishning pedagogik texnologiyalari – tanlangan o`qitish 
konsepsiyasiga asoslangan masofaviy ta’limning o`quv-tarbiyaviy jarayonini 
ta’minlovchi o`qitish metodi va uslublar majmuasi.

---

434 
Keys-texnologiya – masofaviy o`qitishni tashkil qilishning shunday uslubiki, 
masofaviy ta’limda matnli, audiovizual va multimediali (keys) o`quv uslubiy 
materiallar majmuasi qo`llanishga asoslanadi. 
TV-texnologiya – masofaviy o`qitishni tashkil qilishning shunday uslubiki, u 
talabalarga o`quv-metodik ma’lumotlarni televidenie vositasi yordamida 
yetkazishga xizmat qiladi va tashqi aloqali ixtiyoriy int eraktiv usullardan biri bilan 
o`rnatishga asoslanadi.
Masofaviy o`qitishning ta’lim tizimida bir-biridan farqlanuvchi shakllari 
mavjud bo`lib, ular quyidagi qo`llanish shartlari bilan farqlanadi:
-geografik shartlar (masalan, mamlakat territoriyasi, m arkazdan uzoqlikda 
joylashuvi, iqlimi); 
- mamlakatning axborotlashuvi va kompyuterlashtirish umumiy darajasi; 
- kommunikatsiya va transport vositalarining rivojlanish darajasi; 
- ta’lim jarayonida axborot va kommunikatsiya texnologiyalari vositalarining 
qo`llanish darajasi; 
- ta’limda qo`llaniladigan an’analari;
- masofaviy o`qitish tizimi uchun ilmiy pedagog kadrlar mavjudligi va 
ularning salohiyati va boshqalar.
Masofadan o‘qitish uslubiy materiallari quyidagilardir:
• Darslik; 
• Audio va video darsliklar; 
• Onlayn darslar (Internet sahifa); 
• Elektron kutubxonalar; 
• Testlar; 
• Multimedia - elektron darsliklar; 
Masofaviy talim tizimini joriy qilishda uchta yo’nalishdagi muammo 
tug’iladi:
• 
Texnik: Kompyuter va texnik 
qurilmalar bilan taminlash
, aloqa kanallarini 
band qilish;
• 
Tashkilotchilik: Yuqori malakali boshqaruvchi, o’qituvchilar, mutaxassislar 
bilan taminlash;
• 
Metodik: Ko’rgazmali qurollar, maruza matni, multimedia, 
animatsiya
, test 
malumotlar bilan ta’minlash.
Masofaviy talimni qo’llashning bir qator ustunlik va qulaylik tomonlari 
mavjud, jumladan:
• 
Talim vaqti ixtiyoriy, talaba ixtiyoriy vaqtda o’qishi, o’rganishi mumkin;
• 
Mashg’ulotlarni auditoriyada o’tishi shart emas;
• 
Talabalarga mustaqil shug’ullanishni o’rgatadi;
• 
O’qituvchilardan yuqori tayyorgarlikni talab qiladi;
• 
Talabalar amaliy va sifatli bilim olishlari mumkin;

---

435 
• 
Talabalarning mustaqil fikrlash va qaror qabul qilish qobiliyati rivojlanadi;
• 
Talabalarda 
texnik qurilmalar bilan
, kompyuter, İnternet, elektron p ochta 
tizimlaridan foydalanish ko’nikmasi rivojlanadi;
• 
Talimga ketadigan mablag’ arzon. Ayniqsa kam taminlangan oilalardagi 
iqtidorli yoshlarning bilim olishiga yangi sharoit paydo bwladi; 
• 
Agar talim olishga vaqti kam bo’lsa yoki yashash joyidan uzoqda bo’lsa, 
o’zi uchun qulay vaqtda ishdan ajralmagan holda talim olishi mumkin;
• 
Ta’lim olish chegara tanlamaydi, yani talabalar boshqa joylarda - viloyatda 
turib bilim olishi mumkin.