Изланувчилар online илмий-амалий

Эндоген (ички) ва экзоген (ташқи) кучлар, жараёнлар: 
Эндоген жараёнлар - Ернинг ички қисмида рўй берадиган физикавий ва 
кимёвий жараёнлардир. Улар ер юзасида турли хил тектоник  ҳаракатлар, 
(тектоника – геологиянинг бир тармоғи бўлиб, ер пўстининг тузилишини, 
унинг вертикал, горизонтал (бўйлама, энлама) ҳаракатлари ва дефор мац ия 
таъсирида ўзгаришини ўрганади) вулкан отилишлари, ер пўстининг 
ўзгариши, ёрилиши, ер қимирлашлар тарзида акс этади. Ернинг ички 
энергияси, оғирлик кучи ва Ер айланиши натижасида вужудга келадиган 
кучлар таъсирида Ернинг ички қисмида рўй берадиган жараёнлар. 
Ички жараёнлар тоғ хосил бўлишида, ер пўстининг тебранма 
ҳаракатлари, магма чиқиши, вулканлар отилиши, зилзилалар кўринишида акс 
этади. Улар экзоген кучлар билан бирга релъеф (ер юзасини кўриниши)ни 
хосил қилади. Эндоген жараёнларга – вулқонларнинг отилиши, 
зилзилаларнинг ва тоғларнинг кўтарилиши киради.  
Экзоген жараёнлар – Ер юзасида ва Ер пўстининг юза қисмида қуёш 
нурининг энергияси, Ернинг тортиш (гравитацион) кучи ва организмлар ҳаёт 
фаолияти натижасида рўй берувчи жараёнлар. Бу жараёнлар эндоген 

---

230 
жараёнларга қарама-қарши бўлиб, ер юзасидаги нотекисликларни 
текислайди. Буларга нураш, сув ва шамол эрозияси (яъни ётқизиқларни 
ташиш ва дефляция сепиш), музликлар, ер ости сувларининг геологик иши, 
денгиз тўлқинлари ва бошқаларни мисол тариқасида келтириш мумкин. 
Экзоген жараёнларга - нураш, эрозия, сурилмалар, ўпирилишлар, селлар, муз 
ва шамолнинг иши киради. 
Экзоген кучлар Ер юзасига ташқаридан таъсир кўрсатувчи кучлар. 
Буларга мисол қилиб, қуёш нури, шамоллар, музликлар, оқар сувлар, 
тўлқинлар, сувнинг қалқиш жараёни, ўсимлик ва ҳайвонларни киритиш 
мумкин. Буларнинг (қалқиш ҳодисасидан бошқаси у ойнинг тортиш кучи 
билан боғлиқ) ҳаракат манбаи Қуёш радиациясидир.