|
Ж
алолиддин
Р
умий
асаРлаРида
юксак
маънавиятли
шахс
таРбияси
126
ўғриларнинг аламини сендан оламан”, – дебди. Одам бошидан
ўтганларини айтиб берибди. “Кўрдингми, мен ўғри эмасман.
Хазина илинжида Мисрга келган ғариб бир бечораман”, – дебди.
Миршаб ишонибди ва кулиб, “Сенга ишондим, сен ўғри эмас-
сан, аммо ғирт аҳмоқсан. Мен анча йиллардан бери “Боғдодда
фалон маҳалладаги фалон уйда хазина кўмилган”лиги ҳақида
туш кўраман, лекин сендай аҳмоқлик қилмадим”, – дебди.
Одам ҳайрон қолибди. Миршабнинг тушида кўрган манзили
ўзининг манзилига тўғри келар экан. У ўз-ўзига: “Демак, мен
хазина устида ўтирган ҳолда фақирликдан нолиб йиғлар экан-
ман”, – деб Аллоҳга шукр қилибди
333
.
Ҳикоятда инсондаги моҳият ўз-ўзида бўла туриб, уни ан-
гламаслиги тасвирланган. Хазина кўчма маънода инсоннинг
ўзлиги, ўз-ўзини англашидир. Хазина қидираётган инсон,
охир-оқибат, хазина ўз уйида эканини ва хазина ўз уйида
бўла туриб, уни англамаганини тушунади. Румий наздида ўз-
ликни англаш ўз моҳиятини тушуниш билан ифода этилади.
“Маснавий”да келтирилган яна бир байтда шундай дейилади:
Ҳақни топдинг, ўзгалардин не самар,
Ҳақ дилингда, нега изларсен башар?
334
Яна бир “Маснавий”нинг таржимасида: “Ани излашга ҳожат
йўқ, илоҳий сен илоҳий сен”, – деб келтирилади. Яъни инсон
ниманидир қидиради, ўзаро талашади, ўзида бўлса ўзгалар-
га раво кўрмайди, ўзгаларда бўлса кўролмайди. Румий инсон
азалдан тақдир ҳақиқатидан бохабар бўлса ҳамки, нимага
бир-бирига озор беради. Инсон, сен буюк қудрат, буюк хислат
эгасисан, уни фақат тўғри амалларинг орқали намоён эти-
шинг мумкин, дейди.
Асардаги туя, ҳўкиз ва қўчқор ҳикоятида маъно борасида
баҳс юритиб, моҳиятдан бебаҳра қолганлар ҳақида фикр юри-
тилади. Туя, ҳўкиз ва қўчқор йўлда бир чимдим кўкатга дуч ке-
лишибди. Қўчқор: “Кўкатни учга бўлиб есак, ҳеч ким тўймайди.
Келинглар, яхшиси, ҳар киши ўз тарихини сўйласин, кимнинг
ёши улуғ бўлса, ўша ўтни есин”, – дебди ва “Ёшим анчайин
улуғ, Исмоил пайғамбарга бориб тақалади”, – дебди. Ҳўкиз
бўлса: “Менинг ёшим улуғроқ. Мен туфайли қўш қўшиб, қўш
ҳайдаган Одам Ато”, – дебди. Туя қўчқор ва ҳўкиз ҳикоятини
333
Ўша жойда. –Б. 766.
334
Ўша жойда. –Б. 302.
2-БОБ. Жалолиддин Румий қарашлари ва унинг таълим-тарбия тараққиётидаги ўрни
127
тинглаб, бош эгиб кўкатни узиб олиб, бир икки чайнаб ямлаб
ютибди. Туя: “Тарихни айтиш шартми. Эсли-ҳушли одам жус-
самга қараб ёшим сиздан кам эмаслигимни сезади”, – дебди
335
.
Ҳикоятда тасвирланган воқеада инсон моҳияти унинг мар-
табаси билан баҳоланмайди, инсон моҳияти оддий ҳақиқат –
унинг ўзлиги билан баҳоланади. Инсон ўз моҳиятини англа-
ши учун, далил-исбот керак эмас, уни фақат қалб билан ҳис
қилиб бўлади, дейилмоқда. Румий ўз моҳиятини англаган ин-
сон:
– ҳаётга тўғри қадам қўядиган;
– ёмон сўзлардан тилини тиядиган;
– ёмон ишдан йироқ юрадиган шахсдир, дейди
336
.
Шоир “Маснавий”да келтирган чумоли ҳикоятида ҳам, чу-
молилар қоғоз устидан ўтиб кетишар экан, биттаси қоғоз
устидаги қаламни мақтабди: “Қаламни кўринг, қоғозга чирой-
ли нақшлар солибди”. Кўзи ўткир чумоли эса: “Бармоқларга
қаранг, ҳамма ишни у бажаряпти”, – дебди. Учинчи чумоли эса:
“Бу ҳунарнинг барчаси моҳир қўллардадир”, – дебди. Улар су-
ратга маҳлиё бўлиб, моҳиятдан четда қолишган экан. Чумоли-
лар Ҳақ амрисиз ҳеч нима яратилмаслигини унутишган кўри-
нади
337
.
Ўзлигини англаган инсон Оллоҳни англайди. “Инсон руҳи
Оллоҳдан ажралиб, “Оллоҳга қайтар экан” (Қуръон ояти),
у албатта юксалиб, ирфон нуридан баҳраманд бўлиб бори-
ши лозим. Бўлмаса, моҳиятлар моҳияти, жамики ҳақиқатлар
ҳақиқати – Ҳақ таолони англамай, ҳодисалар, аразлар, суратлар
ичида ўралашиб қолади. Албатта, Румий сурат ва ҳодисалар
оламини инкор этувчи эмас. У тажаллиёт фалсафасининг му-
тафаккири сифатида Оллоҳ нурининг бутун мавжудот бўйлаб
тарқалиши ҳар бир нафислик оҳанглар, ҳаракатларда бу нур
зуҳур этишини ғазалларида тараннум этган. Аммо у ҳодиса
ва сурат билан чекланишга қарши. Киши оламнинг ўзини,
ҳодисаларини идрок этиш билан чегараланмасдан, ҳодисадан
моҳиятга қараб бориши даркор... камолот сари интилганлар
йўлда тўхтаб қолиши мумкин эмас”
338
.
335
Ўша жойда. –Б. 713.
336
Ўша жойда. –Б. 234.
337
Ўша жойда. –Б. 498.
338
Жалолиддин Румий. Маънавий маснавий: Куллиёт. Ж.1. К.1. (Таржима
шарҳи билан) / Таржимон Асқар Маҳкам. –Т.: “Шарқ”, 1999. –Б. 10.
Do'stlaringiz bilan baham: |
