Izbullaeva indd

“Маснавий”нинг биринчи китоби. 
Китобнинг сўзбо-
шисида “Маснавий Ҳақ таоло восил бўлиш сирларини кашф 
этишда ва илму-л-яқин ҳосил қилишда диёнат усуллари усул-
132
Усмон Нури Тўпбош. Бир кўза сув. –Т.: Фан, 2007. –Б. 8. 
133
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Ж. II. Е-М. –Т.: “Ўзбекистон миллий энци
-
клопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2006. –Б. 552.
134
Ҳомидий Ҳ. Тасаввуф алломалари. –Т.: Шарқ, 2009. –Б. 135.
135
Жалолиддин Румий. Маснавийи маънавий / Форсийдан Ўзбекистон халқ 
шоири Жамол Камол тарж. –Т.: “MERIYUS” XHMK, 2010. –Б. 640.
136
Ўша жойда. –Б. 168.
137
Ўша жойда. –Б. 254.

---

1-БОБ. Жалолиддин Румий шахси ва илмий меросини ўрганишнинг педагогик асослари
45
ларининг усулидир,” – дейилади. “Маснавий” – ҳаётнинг бар-
ча соҳаларини қамраб олган китоб. Бу китоб, асосан, инсон-
нинг юксак тафаккур ва ахлоқи борасида ибрат-намуна бўлиб 
хизмат қилади
138
. Биринчи китобда 
“Шоҳ, канизак ва табиб”, 
“Баққол ва унинг тўтиси”, “Ғилай шогирд”, “Халифа ва Лайли”, 
“Нафс ваҳший ҳайвон кабидир”, “Тўтиқуш”, “Кекса чолғучи”, “Бир 
кўза сув”, “Тилшунос ва қайиқчи”, “Вужудига игна билан расм 
солдирган одам”, “Мену биз”, “Меҳмон”, “Карнинг бемор зиёра
-
ти”, “Кўнгил ойнаси”
каби бир қатор ҳикоятлар ва ҳикматли 
сўзлар келтирилган бўлиб, 
шахс маънавий­ахлоқий шакл­
ланишига биринчи қадам, хулқнинг пок ва гўзал бўлиши­
га эътибор қаратилган.
Асардаги ҳикоятларда шарқона анъ-
аналарнинг сақланганлиги яққол кўзга ташланади. Ҳикоят ва 
маталлар орқали келтирилгин образлардаги муносабатларда 
устоз ва шогирд муносабати, ота ўғил муносабати, аёл эрки, 
инсонийлик, жавонмардлик, донишмандлик муносабатлари 
устун туради. 
Жалолиддин Румий – Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Ҳусайн 
Балхий дерким: “Тенгсиз, мислсиз, ўхшаши оз бўлган нарса-
ларни, юксак сўзларни, ҳидоят гавҳарларини, зоҳидларнинг 
тариқатини, мўмин бандаларнинг боғу гулшанини ўз 
ичига олган, эшиклари қулфсиз, маънолари теран ушбу 
манзума”
139
“Маснавий” инсон камолотини кўзлаб яратилган. 
“Маснавий”нинг китоб шаклида яралишида Мавлоно билан 
биргаликда фаолият кўрсатган шогирди Ҳасан Чалабий бора-
сида Мавлоно қуйидагиларни таърифлаб келтиради:
Бўйла асли бор унинг, аслига нур сочгай қуёш,
Бўйла насли бор унинг, наслига юлдуз нурпош
140
. 
Румий томонидан бунчалик таърифланган Чалабийнинг 
кенг қалб кишиси, иймон-эътиқоди кучли, меҳнатсевар, фаҳм-
фаросотда тенги йўқ инсон бўлганлиги англашилади. Чунки 
Чалабийда бунчалик матонат бўлмаганда эди, Румийнинг сўз-
лари қоғозга муҳрланмаган бўларди. Асар шоирнинг шогир-
дига тақдим этган “най” образи акс этган 18 мисрали шеър 
билан бошланади ва “Маснавий” устознинг ижоди ва шогирд-
нинг амалий кўмаги билан 12 йилда ёзиб тугатилади. 
138
Ўша жойда. –Б. 6.
139
Ўша жойда. –Б. 7.
140
Ўша жойда. –Б. 7.

---