asosida tayyorlanib, ularni press-qoliplarda issiq presslash orqali murakkab shakldagi
konstruksion detallar olinadi. Yog‘ochli press-massalardan asosan turli mashina va
o‘rnini bosa oladigan mustahkam detallarni olish yuqori samara beradi. Ular metal
buyumlarga qaraganda ma’lum sharoitlarda 2-3 marta ko‘proq ishlaydi, ularning
ishqalanish koeffitsienti kichikligi sababli ishqalanish energiyasi ham ancha
kamayadi, xom ashyo sifatida yog‘och chiqindisi ishlatilganligi sababli tannarxi ham
arzon bo‘ladi. Yog‘ochli press-massalardan sirpanib ishlaydigan podshipniklarining
vtulka va vkladishlari, yedirilishga chidamli disklar, elektr seksiyalarining platalari
va izolyasion detallari va flans, tutqich, shkiv, maxovik, labirintli zichlama kabi
36
Yog‘ochli press-massalar asosidagi buyumlarni ishlab chiqarishda chiqindilar
deyarli hosil bo‘lmaydi, chunki murakkab shakldagi va o‘lchamdagi detallar mexanik
ishlovlarsiz oddiy presslash usuli bilan olinadi. МДП asosidagi detallarni qo‘llash
mashina va mexanizmlarni ta’mirlashni tezlashtiradi va ortiqcha sarf-xarajatlarning
oldini oladi. Masalan, МДП dan presslab olingan bir tonna detallar qora va rangli
metallardan ishlangan 8-10 tonna detallarga ekvivalent hisoblanadi. Bunda metall va
МДП og‘irliklaridagi farq 6 tonnani tashkil qilsa, mexanik ishlov berishda hosil
bo‘ladigan metall chiqindilari va yo‘qotishlarning oldini olish hisobiga 2-4 tonna
tejaladi. МДП asosida detallarni ishlab chiqarish uchun mehnat sarfi ham sezilarli
darajada kamayadi. Shuningdek, МДП ishlab chiqarish jarayoni boshqa ishlab
chiqarishlarda paydo bo‘ladigan chiqindilarni ham utilizatsiya qiladi (yog‘ochsozlik,
mebel, to‘qimachilik korxonalari va h.k.).
Yog‘ochli press-massalar standart talablar bo‘yicha uch xil markada ishlab
chiqariladi: МДПK – shpon zarrachalari asosida, МДПS – qirindilar asosida, МДПO
– qipiqlar asosida. Shuningdek, shpon zarrachalari va qipiqlar asosida olinadigan
press-massalar ham mavjud.
5-jadval.
Markasi
Yog‘och turi va zarracha
o‘lchamlari
Bog‘lovchi va bo‘yoq moddalar
МДПK Qalinligi 0,4-1,8 mm, eni 3-50
mm, uzunligi 80 mm gacha
bo‘lgan oq qayin shponi
chiqindilari.
50-80
mm
uzunlikdagi
zarrachalarning
salmog‘i 7-15% ni tashkil etadi.
Bog‘lovchi sifatida СБС-1 yoki ЛБС-
3
markali
spirtda
eriydigan
fenolformaldegid
smolalari,
suvda
eruvchi fenolformaldegid smolalari va
fenolspirtlar ishlatiladi. Nigrozin, surik
kabi bo‘yoq moddalarni qo‘shish ham
mumkin.
МДПS Qalinligi 5 mm gacha, eni 30
mm gacha va uzunligi 50 mm
gacha bo‘lgan nina va yassi
bargli daraxt yog‘ochlarining
qirindilari ishlatiladi.
Bog‘lovchi sifatida СБС-1 yoki ЛБС-
3
markali
spirtda
eriydigan
fenolformaldegid smolalari ishlatiladi.
МДПO Nina va yassi bargli daraxt
yog‘ochlarining
qipiqlari
ishlatiladi.
Bog‘lovchi sifatida СБС-1 yoki ЛБС-
3
markali
spirtda
eriydigan
fenolformaldegid smolalari ishlatiladi.
Yog‘ochli press-massalar ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan bog‘lovchilarning
quruq qoldig‘i o‘rta hisobda 55% atrofida bo‘ladi. Ularning qotish vaqti 55-90
sekundni tashkil etadi. Smolani 20
o
S da 2-4 oy saqlash mumkin.
Yog‘ochli press-massalar orasida eng yuqori mexanik mustahkamlikka ega
bo‘lgani МДПK hisoblanadi. Bu markadagi press-massalardan olingan buyumlarning
zichligi o‘rta hisobda 1300 kg/m
3
ga teng, siqilishdagi mustahkamligi – 100-127
MPa, statik egilishdagi mustahkamligi 115-120 MPa, zarbiy qovushoqligi 15 Kj/m
2
,
Brinell bo‘yicha qattiqligi 270 MPa, 24 soat ichida suv shimishi 1-3% ni tashkil
etadi.
37
Press-massalarning xususiyatlariga yog‘och zarrachalarining o‘lchamlari va
shakli, to‘ldirgich turi (yog‘och turi, yog‘och qirindisi, shpon zarrachasi, qipiqlar,
sintetik tolalar va h.k.), presslash rejimi (bosimi, temperaturasi, ushlash muddati,
ichki ishqalanishlarni kamaytiruvchi qo‘shimchalar, press-massani plastifikatsiyalash
jarayoni va h.k.), to‘ldirgich va bog‘lovchilarning massa miqdorlari, press-massadagi
uchuvchan moddalar miqdori va uning oquvchanligi katta ta’sir ko‘rsatadi.
Yog‘ochli press-massalarni mahalliy xom ashyolar asosida ham ishlab
chiqarish mumkin. Bunga bir qator imkoniyatlar mavjud. Respublikamizda mebel va
yog‘ochsozlik sanoatida ko‘plab yog‘och chiqindilari paydo bo‘ladi. Ulardan МДП
ishlab chiqarilsa, atrof muhitning ifloslanishining ham oldi olingan bo‘ladi.
Shuningdek, bir yillik yog‘ochli o‘simliklar poyalaridan (bug‘doy somoni, qamish
kabi) ham МДП ishlab chiqarishda foydalanish mumkin. Respublikamizning cho‘l
hududlarida o‘sadigan saksovul kabi qattiq yog‘och turlaridan foydalanish press-
massalarning o‘ta yuqori mustahkamlikka ega bo‘lishiga imkon beradi.
To‘qimachilik sanoatida hosil bo‘ladigan tabiiy va sintetik matolarning chiqindilari
ham МДП olishda to‘ldirgich sifatida muvaffaqiyatli tarzda qo‘llanilishi mumkin.
Fenolformaldegi smolasiga to‘qimachilik sanoati chiqindilari tarkibidagi poliamid
yoki polivinilxloridni qo‘shish ham uning mexanik xususiyatlarini yanada
yaxshilaydi. Shu bilan birga fenolformaldegid smolalarga termoplastik smolalarni
qo‘shish ulardagi ichki kuchlanishlarni ancha kamaytiradi.
Yog‘ochli press-massalar ishlab chiqarishda fenolformaldegid smolalarining
qo‘llanilishiga sabab, ular suv ta’siriga, issiqlik ta’siriga chidamli, mexanik jihatdan
mustahkam va uzoq muddat o‘z xususiyatlarini saqlab qoladi. Bu smolalarni
yog‘ochli press-massalar ishlab chiqaradigan korxonada tayyorlash ham mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
