Ызбекистон республикаси олий ва ырта

O’zini  qoplash  davri  (PP)  investitsiyalar  samaradorligini  baholashning  eng 
tarqalgan  va  tushunarli  ko‘rsatkichlaridan  biri  hisoblanadi.  Bizning  amaliyotda 
qo‘llanuvchi  «kapital  qo‘yilmalar  o‘zini  qoplash  muddati»dan  farqli  o‘laroq,  u 
foydaga  emas,  balki  hozirgi  qiymatga  keltirilgan  investitsiya  mablag‘lari  va  pul 
oqimlariga asoslanadi. Ushbu ko‘rsatkich quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: 
 
QD = IM / PO
P
 
yoki 
;
)
(
1
1








n
t
t
t
t
n
t
t
t
d
X
H
d
K
PP
 
bu erda: 
QD  –  investitsiya  loyihasi  bo‘yicha  kiritilgan  mablag‘larning  o‘zini  qoplash 
davri;  
IM  –  investitsiya  loyihasini  amalga  oshirishga  yo‘naltiriluvchi  investitsiya 
mablag‘lari  miqdori  (qo‘yilmalar  kiritish  vaqti  turlicha  bo‘lganda  hozirgi  qiymatga 
keltiriladi);  
PO
p
  –  shu  davrga  to‘g‘ri  keluvchi  o‘rtacha  pul  oqimi  miqdori  (hozirgi 
qiymatda). Qisqa muddatli qo‘yilmalar kiritishda bu ko‘rsatkich 1 oy, uzoq muddatli 
qo‘yilmalarda esa 1 yil deb qabul qilingan. 
Misol. 
Yuqorida 
ko’rib 
chiqilgan 
investitsiya 
loyihalari 
bo’yicha 
ma’lumotlardan  foydalanib,  ularning  o’zini  qoplash  muddatini  topamiz.  Buning 

---

 
139 
uchun  birinchi  navbatda  hozirgi  qiymatdagi  o’rtacha  pul  oqimi  miqdorini 
aniqlaymiz. «A» loyhasi bo’yicha: 8758:2=4379 doll. «B» loyihasi bo’yicha esa mos 
ravishda    8221:4=2055  AQSH  doll.  O’rtacha  yillik  pul  oqimi  qiymatini  hisobga 
olgan  holda  «A»  loyihasi  bo’yicha  o’zini  qoplash  muddati  7000:4379=1.6  ga,  «B» 
loyihasi  bo’yicha  esa  6700:2055=3.3  ga  teng.  Investitsiya  loyihalarini  «o’zini 
qoplash  davri»  bo’yicha  solishtirish  «A»  loyihasining  «B»  loyihasiga  nisbatan 
ustunlikka  ega  ekanligini  ko’rsatadi  («sof  keltirilgan  daromad»  va  «daromadlilik 
indeksi» ko’rsatkichlari bo’yicha solishtirishda bu unchalik sezilarli bo’lmagan). 
«O‘zini  qoplash  davri»  ko‘rsatkichini  tavsiflashda  shunga  e‘tibor  qaratish 
kerakki,  bu  ko‘rsatkich  investitsiyalar  samaradorligini  bashoratlashdan  tashqari, 
investitsiyalar  likvidligi  bilan  bog‘liq  tavakkalchilik  darajasini  aniqlashda  ham 
qo‘llanishi mumkin (yaxshi bilamizki, loyihani amalga oshirish davri qanchalik uzoq 
bo‘lsa,  investitsiya  tavakkalchiliklari  ham  shunchalik  yuqori  bo‘ladi).  Bu 
ko‘rsatkichning kamchiligi shundaki, u investitsiyalar o‘zini qoplagan davrdan keyin 
shakllangan  pul  oqimlarini  hisobga  olmaydi.  Masalan,  ekspluatatsiya  muddati  uzoq 
bo‘lgan  investitsiya  loyihalari  bo‘yicha  olingan  sof  keltirilgan  daromad  miqdori 
ekspluatatsiya  muddati  qisqa  bo‘lgan  investitsiya  loyihalari  bo‘yicha  olingan  sof 
keltirilgan daromad miqdoridan ancha ko‘p bo‘ladi.