Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Ichki daromadlilik normasi (IRR) muayyan investitsiya loyihasining diskont 
stavkasi yordamida ifodalanuvchi daromadlilik darajasini tavsiflaydi, unga ko‘ra pul 
oqimlarining  kelajakdagi  qiymati    investitsiya  mablag‘larining  hozirgi  qiymatiga 
keltiriladi.  Ichki  daromadlilik  normasini  sof  keltirilgan  daromad  diskontlash 
jarayonida nolga keltiriluvchi diskont stavkasi sifatida ham tavsiflash mumkin. 
0 = 
 
 
;
1
1
1
1
)
(
1
1
t
m
t
t
t
t
t
n
t
i
K
i
X
H










 
 
Misol.  Yuqorida  ko’rib  chiqilgan  investitsiya  loyihalari  ma’lumotlaridan 
foydalanib,  ularning  ichki  daromadlilik  normasini  hisoblab  chiqamiz.  «A»  loyihasi 
bo’yicha  pul  oqimining  hozirgi  qiymati  (8758  doll)  ikki  yil  ichida  investitsiya 
mablag’lari  (7000  doll)  miqdoriga  keltiriluvchi  diskont  stavkasini  topish  kerak.  Bu 
ko’rsatkich  11,9%  ga  teng  bo’lib,  mazkur  loyihaning  ichki  daromadlilik  normasini 
aks ettiradi. «B» loyihasi bo’yicha pul oqimining hozirgi qiymati (8221 doll) ikki yil 
ichida  investitsiya  mablag’lari  (6700  doll)  miqdoriga  keltiriluvchi  diskont  stavkasi 
5,2%ni  tashkil  qiladi.  Ichki  daromadlilik  normasini  solishtirishda  shuni  ko’rish 

---

 
138 
mumkinki,  «A»  loyihasida  bu  ko’rsatkich  ikki  marta  ko’p  bo’lib,  uning  «B» 
loyihasiga qaraganda ustunligi katta ekanligidan dalolat beradi. 
«Ichki  daromadlilik  normasi»  ko‘rsatkichini  tavsiflashda  shunga  e‘tibor 
qaratish  kerakki,  u  solishtirma  baholash  uchun  eng  to‘g‘ri  keluvchi  ko‘rsatkich 
hisoblanadi.  Bunda  solishtirma  baholash  nafaqat  investitsiya  loyihalari  doirasida, 
balki  undan  keng  miqyosda  ham  qo‘llanishi  mumkin  (masalan,  investitsiya  loyihasi 
bo‘yicha  ichki  daromadlilik  normasini  kompaniyaning  joriy  xo‘jalik  faoliyati 
jarayonida  foydalaniluvchi  aktivlarning  foydalilik  darajasi  bilan,  investitsiyalar 
foydaliligining  o‘rtacha  normasi  bilan,  muqobil  investitsiyalash  bo‘yicha  foydalilik 
normasi bilan solishtirish). 
Bundan  tashqari,  har  bir  kompaniya  o‘zining  investitsiya  tavakkalchiligi 
darajasini  hisobga  olgan  holda  o‘zi  uchun  investitsiya  loyihalarini  baholashda  ichki 
daromadlilik  normasining  mezon  ko‘rsatkichini  belgilashi  mumkin.  Ichki 
daromadlilik normasi pastroq bo‘lgan loyihalar avtomatik ravishda real investitsiyalar 
samaradorligiga mos kelmasligi sababli rad qilinadi. Bunday ko‘rsatkich investitsiya 
loyihalarini  baholash  amaliyotida  «ichki  daromadlilik  normasining  yo‘l  qo‘yish 
mumkin bo‘lgan stavkasi» nomini olgan. 
«Ichki daromadlilik normasi» ko‘rsatkichi shuningdek, boshqa nomlarga ham 
ega, masalan, «investitsiyalar rentabellik normasi».  
Yuqorida  ko‘rib  chiqilgan  ko‘rsatkichlarning  barchasi  o‘rtasida  o‘zaro  aloqa 
mavjud.  Shu  sababli  real  investitsiyalar  samaradorligini  baholashda  bu 
ko‘rsatkichlarni kompleksli ravishda ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq.