Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Б 

 Q = X
доим.
 / X
ўзг.
 

 Q 
Бу ерда: 
Б - 
маҳсулотни сотиш баҳоси; 
Q
- сотилган маҳсулотлар миқдори; 
X
доим. 
- 
жами ишлаб чиқариш ҳажминиг доимий харажатлари; 
X
ўзг. 
- 
ўзгарувчан харажатлар. 
Бундан келиб чиққан ҳолда зарарсизлик нуқтаси доимий ишлаб чиқариш 
(Х
доим.
) харажатларининг баҳо (Б) ва маҳсулот таннархининг ўзгарувчан (Х
ўзг.
) 
таркиби ўртасидаги фарққа нисбати сифатида аниқланади 
Q = X
доим. 
/ ( Б – X
ўзг.
) 
Зарарсизлик нуқтасини график шаклида кўрсатиш ҳам мақсадна мувофиқ 
бўлиб, у корхона фойда олишни бошлайдиган ишлаб чиқариш ҳажмини 
(критик дастур) аниқлашга имкон беради. Графикни қуриш учун доимий ва 
ўгарувчан харажатларни, сотув ҳажмини билиш зарур. Зарарсизлик нуқтаси 
графикда схема кўринишида бўлиб, ишлаб чиқариш ҳажми, сотув нархи ва 

---

121 
маҳсулот таннархининг фойдага кўрсатувчи таъсирини акс эттиради (11.1-
расм). 
 
 
11.1-расм. Зарарсизлик нуқтасини аниқлашнинг график усули.
(А - зарасизлик нуқтаси – критик дастур, яъни кассада нақд пул тўплана 
бошлайдиган ишлаб чиқариш ва сотув ҳажми; А* - ишлаб чиқариш зарарсизлик нуқтасига 
чиққандаги маҳсулот сотиш ҳажми; А** - сотув ҳажмининг зарарсизлик катталиги). 
Умуман олганда молиявий режанинг мақсади корхона (бизнес) 
салоҳиятини кўрсатиш ва молиявий ҳаёт лаёқатига эришиш графигини тақдим 
этишдир. Келгусида ундан корхонанинг молиявий ресурсларини тезкор 
бошқаришда фойдаланиш мумкин. 
Қисқа хулосалар 
Бизнес-режанинг молиявий режаси даромад ва харажатлар режаси, 
баланс-режа ва пул оқимлари ҳаракатланиши режасидан иборат бўлади. 
Молиявий режани ишлаб чиқиш маҳсулот сотиш ҳажмини башорат 
қилиш, режадаги фойдани ҳисоблаш ва зарарсизлик нуқтасини таҳлил қилишни 
назарда тутади. 
Даромад ва харажатлар режасида фаолият турлари бўйича фойдалилик 
нуқтаи назаридан корхона фаолиятининг натижалари акс эттирилади.
Пул оқимлари ҳаракатланиши режаси пул маблағларининг шаклланиши 
ва четга чиқишини, шунингдек, корхонада қолган пул маблағлари 
динамикасини тавсифлайди.
Зарарсизлик нуқтаси маҳсулотни сотишдан олинувчи даромад ишлаб 
чиқариш харажатларига тенг бўлувчи маҳсулот ишлаб чиқаришнинг минимал 
ҳажмини аниқлаб беради. 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
А** 
А* 

---

122